Broeders, laat ons kritisch zijn over de tekst

Uit Bijbelse Boeken en Preken

Als de Bijbel samenhangend is, dan is het begrijpen van de Bijbel het inzien hoe de dingen in elkaar passen. Om een Bijbelse theoloog te worden, moet je meer en meer zien hoe de puzzelstukjes in elkaar passen en zo een glorieus mozaïek vormen van de goddelijke wil. En om uitleg te geven aan de Schrift, moet je de tekst bevragen hoe zijn vele stellingen samenhangen in de visie van de auteur.

Als we onze mensen gaan voeden, moeten we steeds vooruitgang boeken in ons begrip van de Bijbelse waarheid. En om vooruitgang te boeken in ons begrip van de Bijbelse waarheid moeten we Bijbelse beweringen kritisch bekijken.

Het moet ons storen dat de versies van Jakobus en Paulus niet met elkaar lijken te rijmen. Alleen als we kritisch en verstoord zijn denken we diep na. En als we niet diep nadenken over hoe Bijbelse beweringen bij elkaar passen, zullen we nooit doordringen tot de gezamenlijke wortel en zo de schoonheid van de onverdeelde goddelijke waarheid ontdekken. Het eindresultaat zal zijn dat onze Bijbellezing nietszeggend wordt, we ons wenden tot boeiende “secundaire literatuur”, onze preken het slappe werk van “tweede-hand auteurs” zullen zijn en de mensen hongerig worden.

“We denken niet na totdat we tegen een probleem aanlopen,” zei John Dewey¹. Hij had gelijk. En daarom denken we niet diep na over de Bijbelse waarheid totdat haar complexiteit een probleem voor ons vormt.

We moeten de gewoonte ontwikkelen ons systematisch te storen aan dingen die op het eerste gezicht niet lijken te kloppen. Of om het op een andere manier te stellen, we moeten onophoudelijk vragen stellen over de tekst. Een van de grootste onderscheidingen die ik ontving in de periode dat ik les gaf aan Bethel² was toen studie-assistenten van de Bijbelafdeling me een T-shirt gaven met aan de voorkant de initialen van Jonathan Edwards³ en achterop de woorden: “Vragen stellen is de sleutel tot inzicht.”

Maar er zijn verschillende sterke krachten die onze onophoudelijk en systematische bevraging van Bijbelse teksten tegenwerken. Een daarvan is dat het veel tijd en energie vergt voor steeds maar een klein deel van de Schrift. Ons is geleerd (volkomen abusievelijk) dat er een direct verband is tussen veel lezen en het verkrijgen van inzicht. Maar in feite is er geen positief verband tussen de hoeveelheid pagina’s en de kwaliteit van het verkregen inzicht. Eerder het omgekeerde. Behalve bij een paar genieën, vervaagt het inzicht als we proberen meer en meer te lezen. Inzicht of begrip is het resultaat van intensieve, ‘hoofdpijn gevende’ meditatie over twee of drie verzen en hoe deze samenvallen. Dat soort reflectie en herkauwen wordt opgeroepen door vragen over de tekst te stellen. Dat kun je niet doen als je gehaast bent. Daarom moeten we de misleidende drang weerstaan om kerven te maken in ons bibliografisch geweer. Neem twee uur om tien vragen te stellen over Galaten 2:20 en je zult honderd keer meer inzicht krijgen dan dat je zou behalen door 30 pagina’s uit het Nieuwe Testament of welke boek dan ook, te lezen. Ga langzamer. Stel vragen. Overdenk. Kauw het grondig door.

Een andere reden waarom het moeilijk is om uren te besteden aan het onderzoek naar de kern van de samenhang is dat het vandaag de dag totaal uit is om de dingen in samenhang met het systeem te zien en te zoeken naar harmonie en eenheid. Deze nobele zoektocht is in moeilijke tijden aangekomen omdat zoveel kunstmatige harmonie ontdekt is door ongeduldige en nerveuse verdedigers van de Bijbel. Maar als Gods gedachten volledig samenhangend en niet verward zijn dan moet de tekstuitleg doelen op het vinden van die samenhang in de Bijbelse openbaring en op de diepgaande eenheid in de goddelijke waarheid. Tenzij we voor altijd oppervlakkig willen blijven aanmodderen (tevreden met het naar boven halen van wat “spanningen” en “problemen”) moeten we de versplinterde (en in principe anti-intellectuele) richtingen van de hedendaagse theologische establishment vermijden. Er is veel te veel onthulling van fouten uit het verleden en veel te weinig constructiefs gaande.

Een derde kracht die gekeerd is tegen de inspanning om de Bijbel vragen te stellen, is de volgende: vragen stellen is hetzelfde als problemen opwerpen, en we zijn onze hele leven ontmoedigd om problemen te vinden in Gods Heilig Boek.

Het is onmogelijk om de Bijbel teveel te respecteren maar het is goed mogelijk om hem verkeerd te respecteren. Als we ons niet serieus afvragen hoe verschillende teksten samenhangen, dan zijn we of bovenmenselijk (en zien we in een oogopslag snel alle waarheid) of onverschillig (en interesseert het zien van meer waarheid ons niet). Maar ik zie niet in hoe iemand die onverschillig of bovenmenselijk is, gepast respect voor de Bijbel kan hebben. Dus eerbied voor Gods Woord vereist dat we vragen stellen en problemen naar voren brengen en dat we geloven dat er antwoorden en oplossingen zijn die ons belonen voor het werken met “nieuwe en oude dingen uit zijn voorraadkamer” (Mattheüs 13:52).4

We moeten onze mensen leren dat het niet oneerbiedig is om knelpunten in de Bijbelse tekst te zien en diep na te denken hoe deze kunnen worden opgelost.

Ik beschuldig mijn 6-jarige zoon Benjamin niet van oneerbiedigheid als hij van een Bijbelse vers geen chocola kan maken en mij er vragen over stelt. Hij is alleen maar aan het leren lezen. Zijn onze leesvaardigheden dan wel geperfectioneerd? Kan iemand van ons met één keer lezen de logica van een paragraaf begrijpen en zien hoe elk deel in relatie staat met alle andere en hoe ze samenvallen om een gemeenschappelijk punt te maken? Hoe veel minder zijn wij dan in staat om de gedachte te vatten van een gehele epistel, het Nieuwe Testament, de Bijbel! Als de waarheid ons na aan het hart gaat, moeten we onophoudelijk vragen stellen over de tekst en ons eigen maken om kritisch zijn over dingen die we lezen.

Dat is het pure tegendeel van oneerbiedigheid. Dat is wat we doen als we de denkwijze van Christus willen kennen. Niets brengt ons dieper in de raadgevingen van God dan het in de Bijbel zien van schijnbaar theologische tegenstrijdigheden en die dag en nacht te overdenken totdat ze passen in een bovenkomend systeem van een gemeenschappelijke waarheid. Bijvoorbeeld, een jaar geleden worstelde ik dagenlang met hoe Paulus aan de ene kant kon zeggen: “Wees over niets bezorgd” (Filippenzen 4:6), maar aan de andere kant (duidelijk zonder hiervoor gestraft te worden) dat hij dagelijks onder druk staat vanwege zijn “zorg voor de gemeenten” (2 Korintiërs 11:28). Hoe kon hij zeggen: “Wees altijd verheugd” (1 Thessalonicenzen 5:16), en “Heb verdriet met wie verdriet heeft” (Romeinen 12:15)? Hoe heeft hij kunnen zeggen dat je “altijd voor alles” dankbaar moet zijn (Efeziërs 5:20) en dan kunnen toegeven: “Ik ben diepbedroefd en word voortdurend door verdriet gekweld” (Romeinen 9:2)?

Meer recent vroeg ik me af wat het betekent als Jezus in Mattheüs 5:39 zegt de andere wang toe te keren als je geslagen wordt maar in Mattheüs 10:23 zegt: “Wanneer ze jullie vervolgen in de ene stad, vlucht …”? Wanneer vlucht je en wanneer doorsta je ontberingen door de andere wang toe te keren? Ik heb ook gepeinsd over in welke zin het waar is dat God “geduldig” is (Exodus 34:6) en hoe dat te rijmen is met: “bij het geringste ontsteekt hij in toorn” (Psalmen 2:12).

Er zijn vele honderden van zulke schijnbare tegenstellingen in de Heilige Schrift en we onteren de tekst niet als we er goed naar kijken en hem overdenken. God is geen God van de verwarring. Zijn tong is niet gespleten. Er zijn diepgaande en prachtige oplossingen voor al deze problemen. Hij heeft ons opgeroepen naar een oneindigheid aan ontdekkingen zodat we jarenlang elke morgen uit kunnen barsten in nieuw ereliederen.

In 2 Timotheüs 2:7 geeft Paulus ons een gebod en een belofte. Hij gebood: “Denk na over wat ik je heb gezegd”. En hij beloofde: “De Heer zal ervoor zorgen dat je dit alles ook begrijpt.”

Hoe passen gebod en belofte bij elkaar? In de oorspronkelijke tekst staat “gar” dat “want” betekent. “Denk … want de Heer zal je belonen met inzicht.”

De belofte is niet bedoeld voor iedereen. Het is gemaakt voor zij die nadenken. En we denken niet na totdat we tegen een probleem aanlopen. Dus, broeders, laat ons kritisch zijn over de tekst.

Noot van de vertaler

1. Amerikaanse filosoof, pedagoog, psycholoog en auteur (1859-1952)
2. Bethel University, private, evangelische Christelijke universiteit in Arden Hills, Minnesota
3. Noord-Amerikaanse predikant, theoloog en zendeling (1703-1758)
4. Bijbelteksten zijn geciteerd uit de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) uit 2004