Onze Vader

Uit Bijbelse Boeken en Preken

Mijn eerste klas aan de Vrije Universiteit van Amsterdam sloeg mijn academische hoogmoed aan diggelen. Het was een cultuurschok, een les in tegenstellingen. Dat begon op het moment dat professor Dr. G.C. Berkouwer de collegezaal binnenkwam. Bij zijn verschijning stonden alle studenten in de houding tot hij de trap van het podium had bestegen, zijn aantekenboek had geopend en zwijgzaam had geknikt als signaal voor de studenten om weer te gaan zitten. Daarna begon hij zijn college en de studenten, gehuld in een heilige stilte, luisterden plichtsgetrouw en maakten notities gedurende dat uur. Niemand durfde ooit te interrumperen of zich te veroorloven de meester af te leiden door zijn hand op te steken. De sessie werd overheerst door één enkele stem – de stem waarnaar we allen aandachtig luisterden.

Aan het einde van het college sloot de professor zijn aantekenboek, stapte van het podium en verliet haastig de zaal maar niet eerder dan dat de studenten nogmaals opstonden uit respect voor hem. Er was geen dialoog, geen ontmoeting met studenten of informeel overleg. Geen student sprak ooit met de professor – behalve tijdens individuele mondelinge examens.

Mijn eerste van zulke examens was een oefening in peentjes zweten. Ik ging naar het huis van de professor en verwachtte de vuurproef. Maar ook al was het examen streng, het was geen beproeving. Dr. Berkouwer was warmhartig en aardig. Op vriendelijke wijze vroeg hij me naar mijn familie. Hij toonde grote betrokkenheid met mijn welzijn en nodigde me uit om vragen te stellen.

In zekere zin was deze ervaring een voorproefje van de hemel. Professor Berkouwer was uiteraard sterfelijk. Maar hij was een man van enorm intellect en encyclopedische kennis. Ik was niet in zijn huis om hem les te geven of met hem in debat te gaan – ik was de student en hij was de meester. Er was nauwelijks iets op het gebied van de theologie dat hij van mij kon leren. En toch luisterde hij naar me alsof hij oprecht dacht dat hij iets van mij zou kunnen opsteken. Hij nam mijn antwoorden op de indringende vragen serieus. Het was alsof ik een zoon was die bevraagd werd door een zorgzame vader.

Deze gebeurtenis is de beste menselijke analogie die ik kan bedenken als antwoord op de eeuwenoude vraag: “Als God almachtig is, waarom dan nog bidden?” Hoewel ik moet toegeven dat de analogie nogal zwak is. Ook al torende Berkouwer hoog boven me uit qua kennis, zijn kennis was eindig en begrensd. Op geen enkele manier was hij alwetend.

Anderzijds, als ik in gesprek ben met God, praat ik niet slechts tegen een Grote Professor in de Hemel. Ik praat met iemand die alle kennis heeft, iemand die onmogelijk iets van mij kan leren wat Hij nog niet weet. Hij weet alles wat er te weten valt inclusief wat ik in gedachten heb. Hij weet wat ik tegen Hem ga zeggen voordat ik het zeg. Hij weet wat Hij gaat doen voordat Hij het doet. Zijn kennis is onaantastbaar want Hij is onaantastbaar. Zijn kennis is perfect, dus onveranderlijk.

Hoewel de Bijbel soms worstelt met de menselijke taal om tot uitdrukking te brengen dat God van gedachten verandert, opgeeft of spijt heeft van Zijn plannen, herinnert zij ons op andere plaatsen eraan dat deze menselijke uitdrukkingsvormen niet meer dan dat zijn en dat God niet iemand is die spijt hoeft te hebben. In Hem bevindt zich niet het nadeel van koers te moeten veranderen. Zijn raad heeft eeuwige waarde. Hij heeft geen plan B. Plannen B zijn “noodplannen,” maar hoewel God alle noden kent, kent Hij voor Zichzelf geen noden.

Mensen vragen: “Brengt bidden God op andere gedachten?” De vraag stellen is hem beantwoorden. Wat voor soort God zou door mijn gebeden beïnvloed kunnen worden? Wat zouden mijn gebeden kunnen doen om Hem te bewegen Zijn plannen om te gooien? Zou ik eventueel God enige informatie over iets kunnen geven, die Hij nog niet heeft? Of zou ik Hem met mijn superieure wijsheid kunnen overtuigen om het beter te doen? Natuurlijk niet. Ik ben volledig ongeschikt om Gods mentor of Zijn coach te zijn. Dus het eenvoudig antwoord is dat bidden God niet van gedachten doet veranderen.

Maar stel dat we de vraag over de relatie tussen Gods almacht en onze gebeden net iets anders formuleren: “Veranderen gebeden iets?” Nu is het antwoord een meelevend “Ja!” De Schrift zegt ons: “het gebed van een rechtvaardige is krachtig en mist zijn uitwerking niet” (Jakobus 5:16)¹. Deze tekst verklaart dat bidden effectief is. Het is geen vrome oefening in zinloosheid. Dat wat zinloos is, is niet nuttig. Bidden daarentegen heeft veel voordeel. Dat wat veel baat, is nooit zinloos.

Wat is het nut van bidden? Wat wordt er door verandert? In de eerste plaats veranderen mijn gebeden mezelf. Het doel van bidden is niet het veranderen van God. Hij verandert niet omdat Hij niet hoeft te veranderen. Maar ik wel. Net zoals de vragen van Dr. Berkouwer aan mij niet ten gunste van hemzelf waren maar ten gunste van mij. Dus is mijn tijd met God ten gunste van mijn innerlijke groei, niet van de Zijne. Bidden is een van de grote voorrechten die ons gegeven zijn samen met onze rechtvaardiging. Een gevolg van onze rechtvaardiging is dat we toegang tot God hebben. We zijn aangenomen in Zijn familie en hebben het recht gekregen om Hem aan te spreken als Vader. We worden aangemoedigd om vrijpostig in Zijn nabijheid te komen. (Natuurlijk is er verschil tussen vrijpostigheid en arrogantie.)

Maar bidden verandert ook dingen. In praktische bewoording zeggen we dat bidden werkt. Dat wat effectief is, is dat wat zorgt voor effecten of dat wat effecten oplevert. In de theologie maken we onderscheid tussen primaire en secundaire causaliteit. Primaire causaliteit is de krachtbron van alle oorzaken. Als de Bijbel zegt: “Want in Hem leven wij, bewegen wij en zijn wij” (Handelingen 17:28), duidt dat erop dat we zonder Gods ondersteunende voorzienigheid hulpeloos zouden zijn in het leven, het bewegen en in het bestaan. Alle kracht die we hebben is secundair. Het hangt altijd af van God wat betreft de uiteindelijke effectiviteit. Toch is het echt. Bidden is een van de middelen die God gebruikt om de door Hem bestemde eindjes aan elkaar te knopen. Dat wil zeggen, God bestemt niet alleen de eindjes, Hij bestemt ook de middelen die Hij gebruikt om die eindjes aan elkaar te knopen.

God heeft onze prediking niet nodig om Zijn mensen te redden. Toch heeft Hij ervoor gekozen via onze prediking te werk te gaan. Hij geeft onze menselijke prediking kracht met Zijn eigen kracht. Op dezelfde wijze heeft hij ervoor gekozen om via onze gebeden te werk te gaan. Hij zet onze gebeden kracht bij zodat wij na ons bidden een stap terug kunnen doen en zien hoe Hij Zijn kracht loslaat in en via onze gebeden.

Wij bidden verwachtingsvol en vol vertrouwen, niet ten gunste van de almacht van God maar natuurlijk dankzij deze. Wat een verspilling van tijd en adem zou zijn, is het bidden tot een god die niet almachtig is.

---

Noot van de vertaler
¹ Bijbelteksten zijn geciteerd uit de Nieuwe Bijbelvertaling van 2021 (NBV21)