Bestrijden van het ongeloof van valse schaamte

Uit Bijbelse Boeken en Preken

2 Timotheüs 1:6-12^[1].

Daarom spoor ik je aan het vuur brandend te houden van de gave die God je schonk toen ik je de handen oplegde. 7 God heeft ons niet een geest van lafhartigheid gegeven, maar een geest van kracht, liefde en bezonnenheid. 8 Schaam je er dus niet voor om van onze Heer te getuigen; schaam je ook niet voor mij, die omwille van hem gevangenzit, maar deel in het lijden voor het evangelie, met de kracht die God je geeft. 9 Hij heeft ons gered en ons geroepen tot een heilige taak, niet op grond van onze daden, maar omdat hij daartoe uit genade besloten had. Deze genade was ons al vóór alle tijden gegeven in Christus Jezus, 10 maar nu is ze bekend geworden doordat onze redder Christus Jezus is verschenen, die de dood heeft vernietigd en onvergankelijk leven heeft doen oplichten door het evangelie. 11 Van dit evangelie ben ik verkondiger, apostel en leraar; 12 daarom moet ik dit alles ondergaan. Maar ik schaam mij niet, want ik weet in wie ik mijn vertrouwen heb gesteld en ben ervan overtuigd dat hij bij machte is om wat mij is toevertrouwd te bewaren, tot de grote dag aanbreekt.

De definitie en oorzaken van schaamte

Laat ons beginnen met een uit het woordenboek gehaalde definitie van schaamte. Schaamte is de pijnlijke emotie veroorzaakt door een besef van schuldgevoel, tekortkoming of ongepastheid.

Laat me een voorbeeld geven van elk van deze oorzaken.

1. Als eerste, schuldgevoelens als oorzaak van schaamte. Stel dat je tegen je geweten handelt en informatie achterhoudt bij je belastingaangifte. Een aantal jaren heb je er geen last van omdat je er niet meer bewust van bent en je niet betrapt werd. Maar dan moet je je verantwoorden bij de Belastingdienst en wordt het publiekelijk bekend dat je loog en belasting ontdook. Je schuld is bekend. Bij deze publiekelijke afkeuring voel je pijnlijke schaamte.
2. Of neem de oorzaak tekortkoming. Stel dat je tijdens de Olympische Spelen uitkomt voor een klein land waar je vrij goed bent op de 3.000 meter. Dan strijd je voor duizenden mensen in Seoul en de wedstrijd is zo zwaar dat wanneer je met de laatste ronde begint, je een complete ronde achterligt op alle anderen. Je moet de race helemaal alleen uitlopen terwijl iedereen naar je kijkt. Hier is geen sprake van schuldgevoel. Maar de vernedering en schaamte kunnen enorm zijn.
3. Of neem de oorzaak ongepastheid. Je bent uitgenodigd voor een feest en ter plekke ontdekt je dat je de verkeerde kleren aan hebt. Hieraan liggen ook geen kwade bedoelingen ten grondslag. Het is slechts een sociale blunder, ongepastheid waardoor je je belachelijk en beschaamd voelt.

Terechte versus valse schaamte

Een van de dingen die opvallen bij deze definitie van schaamte is dat er terechte schaamte is en schaamte die onterecht is. Er bestaan situaties waarin schaamte precies dat is wat we behoren te voelen. En er zijn situaties waarin we dat niet zouden moeten voelen. De meeste mensen zullen zeggen dat een leugenaar zich behoort te schamen. En de meeste mensen zullen waarschijnlijk zeggen dat de langeafstandsloper die echt z’n best deed, zich niet hoeft te schamen; teleurstelling zou gezond zijn maar schaamte niet.

Laat me met behulp van de Schrift deze twee soorten schaamte uiteenzetten. De Bijbel maakt zeer duidelijk dat er een schaamte is die we behoren te hebben en een schaamte die we niet behoren te hebben. De ene soort noem ik “valse schaamte” en de andere “terechte schaamte.”

Valse schaamte (de soort die we niet zouden moeten hebben) is de schaamte die je voelt als er geen goede reden voor is om het te voelen. Bijbels betekent dit dat hetgeen waarvoor je je schaamt God niet onteert, of het IS wel onterend voor God maar je kunt er niets aan doen. Anders gezegd, valse schaamte is schaamte voor iets wat goed is – iets wat God niet onteert. Of het is schaamte voor iets slechts zonder dat je gezondigd hebt. Dat is het soort schaamte dat we niet hoeven hebben.

Terechte schaamte (de soort die je hoort te hebben) is de schaamte die je voelt als er een goede reden voor is. Bijbels betekent het dat we ons schamen voor iets omdat onze betrokkenheid erbij onterend voor God was. We horen ons te schamen als we er met onze houdingen of daden voor gezorgd hebben dat er schande over God komt.

Ik wil er zeker van zijn dat u ziet hoe belangrijk God is in dit onderscheid tussen valse schaamte en terechte schaamte. Of het wel of niet door ons toedoen komt dat God vereerd of dat God onteerd wordt, maakt het verschil. Als we schaamte met wortel en al willen bestrijden, moet we weten hoe het verband houdt met God. En we MOETEN schaamte bij de wortel bestrijden – alle schaamte. Want zowel valse schaamte als terechte schaamte kan ons verlammen als we niet weten hoe het bij de wortel aan te pakken.

Laten we daarom kijken in teksten van de Schrift naar voorbeelden van valse schaamte en voorbeelden van terechte schaamte.

Valse schaamte

2 Timotheüs 1:8

Schaam je er dus niet voor om van onze Heer te getuigen; schaam je ook niet voor mij, die omwille van hem gevangenzit, maar deel in het lijden voor het evangelie, met de kracht die God je geeft.

Wat deze tekst zegt is: wanneer je schaamte voelt omdat je getuigt van Jezus, heb je valse schaamte. We moeten ons daarvoor niet schamen. Christus is vereerd wanneer wij goeds over hem spreken. En hij is onteerd door angstig zwijgen. Dus het is niet beschamend om te getuigen maar wel beschamend dat niet te doen.

Ten tweede zegt de tekst dat als je je schaamt wanneer een vriend van je in moeilijkheden zit (in dit geval: in de gevangenis) in het belang van Jezus, dan is je schaamte misplaatst. De wereld kan dat zien als een teken van zwakte en verslagenheid. Maar Christenen weten wel beter. God wordt vereerd door de moed van zijn dienaren om in zijn naam naar de gevangenis te gaan. We hoeven ons niet te schamen wanneer we in verband worden gebracht met iets wat God op deze manier eert, ongeacht hoeveel minachting de wereld ons toewerpt.

Marcus 8:38

Wie zich tegenover de trouweloze en zondig mensen van deze tijd schaamt voor mij en mijn woorden, zal merken dat de Mensenzoon zich ook voor hem schaamt, wanneer hij komt in het gezelschap van de heilige engelen en bekleed met de stralende luister van zijn Vader.

Schaamte is misplaatst als we het voelen vanwege de persoon of de woorden van Jezus. Als Jezus zegt: “Heb uw vijanden lief,” en anderen lachen en noemen dat onrealistisch, hoeven we ons niet te schamen. Als Jezus zegt: “Overspel is zonde,” en vrijgevochten yuppies beweren dat dit uit de tijd is, hoeven we ons niet te schamen als we achter Jezus staan. Dat zou valse schaamte zijn want de woorden van Jezus zijn waar en God-vererend, ongeacht hoe belachelijk de wereld ze wil laten lijken.

1 Petrus 4:16

Maar als u lijdt omdat u christen bent, schaam u dan niet en draag die naam tot eer van God.

Lijden en verweten worden en belachelijk gemaakt worden als een Christen is geen gelegenheid voor schaamte want het is een gelegenheid om God te vereren. Anders gezegd, in de Bijbel is het criterium voor wat terechte schaamte en wat valse schaamte is, niet hoe belachelijk of hoe slecht het lijkt voor de mensen, maar of u feitelijk God looft.

Dit is zeer belangrijk om te begrijpen! Want veel waarvoor we ons schamen, komt niet doordat we door ons toedoen God onteren maar doordat we faalden om ons voor te doen zoals de mensen dat graag willen. Veel van onze schaamte is niet op God gericht maar egocentrisch. Zolang we daarop geen goede greep krijgen, zullen we niet in staat zijn om het probleem van schaamte bij de wortel aan te pakken.

Romeinen 1:16

Voor dit evangelie schaam ik mij niet, want het is Gods reddende kracht voor allen die geloven.

De reden dat schaamte voor het evangelie valse schaamte is, komt omdat het evangelie tot aan de redding de grote kracht van God is. Het evangelie maakt God groot en vernedert de mens. Daarom lijkt het evangelie voor de wereld helemaal niet op iets krachtigs. Het lijkt op zwakheid (door mensen te vragen om als kinderen te zijn en op Jezus te vertrouwen in plaats van op eigen benen te staan). Maar voor zij die geloven is het de kracht van de almachtige God om zondaren te redden.

2 Korintiërs 12:9-10

Jezus zegt (tegen Paulus):

‘Je hebt niet meer dan mijn genade nodig, want kracht wordt zichtbaar in zwakheid.’ Dus laat ik mij veel liever voorstaan op mijn zwakheid, zodat de kracht van Christus in mij zichtbaar wordt. Omdat Christus mij kracht schenkt, schep ik vreugde in mijn zwakheid: in beledigingen, nood, vervolging en ellende. In mijn zwakheid ben ik sterk.

Gewoonlijk zijn zwakheden en beledigingen grond voor schaamte. Maar voor Paulus zijn het gelegenheden voor verheerlijking. Paulus vindt dat schaamte voor zijn zwakheden en schaamte vanwege beledigingen en vervolgingen valse schaamte zijn. Waarom? Omdat de kracht van Christus geperfectioneerd is in Paulus’ zwakheid.

Uit al deze teksten concludeer ik dat het Bijbels criterium voor valse schaamte extreem op God is gericht. Het Bijbels criterium luidt: schaam je niet voor iets wat God vereert ongeacht hoe zwak of belachelijk het je doet lijken in de ogen van ongelovigen.

Terechte schaamte

Diezelfde God-gerichtheid zullen we zien als we kijken naar enkele teksten die als voorbeeld dienen voor terechte schaamte.

1 Korintiërs 15:34

Kom tot bezinning, zoals het u betaamt, en zondig niet langer. Sommigen van u hebben geen enkele kennis van God. U moest u schamen.

Hier zegt Paulus dat deze mensen schaamte zouden moeten voelen. “U moest zich schamen.” Hun schaamte zou terecht zijn als ze hun zorgwekkend gebrek aan kennis over God zouden zien en hoe dat hen gebracht heeft bij een valse leer (geen wederopstanding) en zonde in de kerk. Met andere woorden, terechte schaamte is schaamte voor wat God onteert – onwetendheid over God, zonde tegen God, valse geloven over God.

1 Korintiërs 6:5

De Christenen gingen naar wereldlijke rechtbanken om onderlinge geschillen te beslechten. Paulus wijst hen terecht.

U moest u schamen. Is er dan niet één wijs mens onder u die tussen broeders en zusters uitspraak kan doen?</ blockquote> Alweer zegt hij dat ze zich zouden moeten schamen: “U moest u schamen.” Hun schaamte zou terecht zijn omdat hun gedrag God in diskrediet brengt doordat ze onderling ruzie maken en hulp zoeken bij de goddelozen om hun ruzie te beslechten. Terechte schaamte is de schaamte die je voelt omdat je betrokken was bij het onteren van God. En laten we de volgende consequentie niet over het hoofd zien: deze mensen deden hun best om sterk en rechtvaardig te lijken. Ze wouden door mensen rechtvaardig bevonden worden. Ze wouden in de rechtszaal winnaars zijn. Ze wouden niet als rechtelozen onder de voet gelopen worden. Dat zou zwak en schaamtevol lijken. Dus in hun poging om schaamte voor de wereld te vermijden, gingen ze zich gedragen op een manier die God als schaamtevol betracht. Het punt is: als je God onteert, zou je je moeten schamen ongeacht hoe sterk, wijs of rechtvaardig je bent in de ogen van de mensen. Ezechiël 43:10

Mensenkind, vertel het volk van Israël over de tempel, zodat ze zich schamen over hun wandaden, en laat ze het model nameten.

God zegt dat Israël zich moet schamen voor hun wandaden. Zonde is altijd een goede reden voor schaamte omdat zonde gedrag is dat God onteert.

(Zie ook Romeinen 6:21; 2 Thessalonicenzen 3:14 voor meer voorbeelden van terechte schaamte.)

Op basis van al deze teksten mogen we concluderen dat het Bijbels criterium voor valse schaamte en voor terechte schaamte niets anders dan pure God-gerichtheid is.

Het Bijbels criterium voor valse schaamte luidt: schaam je niet voor iets wat God vereert ongeacht hoe zwak, belachelijk of verkeerd het je doet lijken in de ogen van de mensen. En schaam je niet voor ongelukkige omstandigheden waarin je God niet onteerd hebt.

Het Bijbels criterium voor terechte schaamte luidt: SCHAAM je voor de ontering van God door jouw toedoen ongeacht hoe sterk, wijs of rechtvaardig het je laat lijken in de ogen van de mensen.

Hoe strijd je dus tegen deze pijnlijke emotie die we schaamte noemen? Het antwoord is dat we ertegen strijden door te strijden tegen het ongeloof dat het in stand houdt. En we vechten voor het geloof in Gods beloften die schaamte overwinnen en ons bevrijden van haar pijn.

Drie voorbeelden van strijd tegen valse schaamte

Laat me dit toelichten met drie voorbeelden.

1. Als terechte schaamte te lang aanhoudt

In dit geval van terechte schaamte voor zonde is het goed dat het pijnlijk is, maar deze pijn moet niet blijvend worden. Als het dat wel doet, komt dat door het ongeloof in de beloftes van God.

Bijvoorbeeld, een vrouw komt naar Jezus in het huis van een Farizeeër, huilt en wast zijn voeten. Ongetwijfeld voelde ze schaamte toen Simon met zijn ogen voor de aanwezigen aanduidde dat deze vrouw een zondaar was en dat het niets voor Jezus was dat zij hem aanraakte. Ze was inderdaad een zondaar. Er was een plek voor echte schaamte. Maar niet al te lang. Jezus zei: “Uw zonden zijn vergeven” (Lucas 7:48). Toen de gasten hierover morden, hielp hij haar geloof een handje en zie: “Uw geloof heeft u gered; ga in vrede” (v. 50).

Hoe hielp Jezus haar om de verlammende effecten van schaamte te bestrijden? Hij gaf haar een belofte: “Uw zonden zijn vergeven! Uw geloof heeft u gered. Uw toekomst zal in vrede zijn.” Bij haar ging het dus om het geloof. Zou ze de afkeuring van de boos kijkende gasten geloven? Of zou ze geloof hechten aan de bevestigende woorden van Jezus dat haar schaamte nu wel genoeg is geweest? Ze is vergeven. Ze moge gaan in vrede.

Dat is de manier waarop een ieder van ons moet strijden tegen de effecten van terechte schaamte die te langdurig dreigen te worden en ons verlammen. We moeten strijden tegen het ongeloof door ons te hechten aan beloftes zoals,

Maar bij u is vergeving, daarom eert men u met ontzag. (Psalmen 130:4)

Zoek de HEER nu hij zich laat vinden, roep hem terwijl hij nabij is. Laat de goddeloze zijn slechte weg verlaten, laat de onrechtvaardige zijn snode plannen herzien. Laat hij terugkeren naar de HEER, die zich over hem zal ontfermen; laat hij terugkeren naar onze God die hem ruimhartig zal vergeven. (Jesaja 55:6)

Belijden we onze zonden, dan zal hij, die trouw en rechtvaardig is, ons onze zonden vergeven en ons reinigen van alle kwaad. (1 Johannes 1:9)

Christus Jezus is in de wereld gekomen om zondaars te redden. Ik was de eerste. (1 Timotheüs 1:15)

Van hem getuigen alle profeten dat iedereen die hem gelooft door zijn naam vergeving van zonden krijgt. (Handelingen 10:43; 13:39)

2. Schaamte voelen voor iets wat God verheerlijkt

Het tweede voorbeeld van strijd tegen schaamte is het voorbeeld van schaamte voelen voor iets wat niet eens slecht is maar in feite God verheerlijkt – zoals Jezus of het evangelie.

Onze tekst laat zien hoe Paulus strijdt tegen valse schaamte. In vers 12 zegt hij: “Daarom moet ik dit alles ondergaan. Maar ik schaam mij niet, want ik weet in wie ik mijn vertrouwen heb gesteld en ben ervan overtuigd dat hij bij machte is om wat mij is toevertrouwd te bewaren, tot de grote dag aanbreekt.”

Paulus maakt zeer duidelijk dat de strijd tegen valse schaamte de strijd tegen ongeloof is. “Maar ik schaam mij niet WANT IK WEET IN WIE IK MIJN VERTROUWEN HEB GESTELD.” Schaamtegevoelens voor Christus, het evangelie en christelijke ethiek bestrijden we door te strijden tegen ongeloof in de beloftes van God. Geloven wij dat het evangelie de kracht van God is om verlossing te bereiken? Geloven wij dat Christus’ kracht geperfectioneerd is in onze zwakte? De strijd tegen valse schaamte is de strijd tegen het niet geloven in de beloftes van God.

3. Schaamte voelen voor iets wat we niet gedaan hebben

Ten slotte het laatste voorbeeld van de strijd tegen schaamte is het voorbeeld waarin anderen ons schaamte proberen op te dringen voor ongelukkige omstandigheden terwijl we in feite geen aandeel in de ontering van God hadden.

Het overkwam Jezus. Ze noemden hem een wijnzuiper en een vreetzak. Ze noemden hem tempelvandaal. Ze noemden hem een hypocriet: Anderen heeft hij gered, maar zichzelf redden kan hij niet.^[2] Dit allemaal met als doel Jezus op te zadelen met schaamte die hij niet hoefde te dragen.

Hetzelfde overkwam Paulus. Ze noemden hem waanzinnig toen hij zichzelf voor de rechtbank verdedigde. Ze noemden hem een vijand van de Joodse gebruiken en een overtreder van het oude verbond. Ze zeiden dat hij de mensen leerde om te zondigen want er was toch volop genade. Dit allemaal om hem schaamte te bezorgen, die hij niet hoefde te dragen.

En het is u overkomen. En het zal weer gebeuren. Hoe strijd u tegen deze valse schaamte? Door te geloven in de beloftes van God dat uiteindelijk alle pogingen om ons te beschamen, zullen mislukken. Het mag zo zijn dat we nu worstelen om erachter te komen waarvoor we ons behoren te schamen en waarvoor niet. Maar God heeft voor ons een belofte voor beide situaties:

Maar Israël wordt door de HEER gered, hij brengt redding voor eeuwig. Julie staan niet te schande en worden niet gehoond, in alle eeuwigheid niet. (Jesaja 45:17; 49:23)

Want de Schrift zegt: ‘Wie in hem gelooft, komt niet bedrogen uit.’ (Romeinen 10:11; 9:33)

Anders gezegd, voor al het kwaad, misleidende oordelen en kritiek die anderen gebruiken om ons schaamte te geven die niet door ons gedragen hoeft te worden, en voor alle verdriet en geestelijke strijd die dat oplevert, staat de belofte recht overeind, dat ze uiteindelijk geen succes zullen hebben. Alle kinderen van God zullen rechtvaardig worden bevonden. De waarheid zal bekend zijn. En niemand die zijn hoop vestigt op de beloften van God zal beschaamd worden.

Noot van de vertaler

1. ↑ Bijbelteksten zijn geciteerd uit de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) van 2004
2. ↑ Mattheüs 27:42