De Heer, een God die liefdevol is en genadig

Uit Bijbelse Boeken en Preken

Exodus 34:1-10¹

De HEER zei tegen Mozes: ‘Hak twee stenen platen uit, gelijk aan de vorige. Dan zal Ik op die platen de woorden schrijven die ook op de eerste stonden, die jij stukgegooid hebt. Morgenvroeg moet je gereed zijn, want dan moet je de Sinai op gaan. Kom daar, op de top van de berg, bij Mij. Laat niemand met je mee naar boven gaan, op de hele berg mag niemand te zien zijn, en ook de schapen, geiten en runderen mogen niet in de nabijheid van de berg grazen.’ Mozes hakte twee stenen platen uit, net als de vorige, en ’s morgens ging hij in alle vroegte de Sinai op, zoals de HEER hem had opgedragen. De twee stenen platen droeg hij bij zich. De HEER daalde neer in een wolk, Hij kwam bij Mozes staan en riep de naam HEER uit. De HEER ging voor hem langs en riep uit: ‘De HEER! De HEER! Een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die trouw blijft tot in het duizendste geslacht, die schuld, misdaad en zonde vergeeft maar niet alles ongestraft laat, en die voor de zonde van de ouders de kinderen en kleinkinderen ter verantwoording roept, tot in het derde en vierde geslacht.’ Onmiddellijk viel Mozes op zijn knieën en boog zich neer. ‘Als U mij goedgezind bent, Heer,’ zei hij, ‘trekt U dan met ons mee, ook al is dit volk onhandelbaar. Schenk ons vergeving voor onze schuld en zonde en maak ons tot uw eigen bezit.’ De HEER antwoordde: ‘Ik wil een verbond sluiten. Voor de ogen van heel je volk zal Ik zulke wonderbaarlijke daden verrichten als er onder geen enkel volk op aarde ooit verricht zijn, en het hele volk dat bij jou is, zal zien welke ontzagwekkende dingen Ik, de HEER, voor jou zal doen.’

Inhoud 1 Exodus 34 is bewijs voor Gods genade 2 God maakt Zijn naam aan Mozes bekend 3 Twee paradoxen in Gods zelfbeschrijving 4 1. Wie God wel en niet vergeeft 4.1 Hoe Joël deze tekst gebruikt 4.2 Hoe Jona deze tekst gebruikt 4.3 God vergeeft zondige mensen die berouw hebben 5 2. De zonde van de vader en de zonde van de kinderen 5.1 Wat Ezechiël voor ogen heeft 5.2 Wat Exodus voor ogen heeft 6 Hoop voor bedroefde mensen in Gods zelfbeschrijving 7 Vijf beschrijvingen van Gods natuur 8 De driehoek van Gods genade 8.1 Trouw en vol liefde 8.2 Geduldig, wiens liefde voor mensen duizenden generaties duurt 9 Voor zijn mensen zorgen en zijn mensen vergeven 10 Jezus Christus bevestigt Gods genadige natuur

Exodus 34 is bewijs voor Gods genade

Het pure feit dat Exodus 34 bestaat is bewijs dat God een God van genade is. Dit is de tweede keer dat God Mozes heeft ontmoet op de berg om een verbond te sluiten met het volk Israël. Toen Mozes de eerste keer de berg afdaalde, waren de mensen verzot op het werk dat er uit hun eigen handen kwam. Ze aanbaden een gouden kalf.

Het verbond dat God die eerste keer sloot met de mensen op de berg luidde als volgt: “Als je mijn woorden ter harte neemt en je aan het verbond met Mij houdt, zul je een kostbaar bezit voor Mij zijn, kostbaarder dan alle andere volken – want de hele aarde behoort Mij toe. Een koninkrijk van priesters zul je zijn, een heilig volk” (Exodus 19:5-6). Maar in de plaats van berusten in de waarde van God, werden de mensen onrustig en begeerden ze de waarde van hun eigen maaksels. Dus wisselden ze de glorie van de onzichtbare God in voor het beeld van hun eigen glorie – een gouden koe.

Ze waren ongelovig geweest bij de Rode Zee. Ze hadden in de woestijn gemopperd op God. Dus door deze opstand met de gouden koe zou Gods geduld op moeten zijn. Genoeg van deze stijfkoppen!

Maar hier zijn we weer op de berg, de openbaring van God afwachtend. De mensen zijn niet vernietigd. Het pure feit van deze ontmoeting is bewijs dat God genadig is.

God maakt Zijn naam aan Mozes bekend

Maar er is iets nog prachtiger dan het pure feit dat God bereid is om Mozes nogmaals te ontmoeten en het verbond te vernieuwen: namelijk, de inhoud van wat het onthult. Exodus 34:5 luidt: “De HEER daalde neer in een wolk, Hij kwam bij Mozes staan en riep de naam HEER uit.’

God roept in vers 6 uit: “De HEER! De HEER!” En dan legt hij de betekenis van die naam uit in woorden waarvan de zoetheid nooit is overtroffen, zelfs niet in het Nieuwe Testament: “Een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die trouw blijft tot in het duizendste geslacht, die schuld, misdaad en zonde vergeeft.”

Twee paradoxen in Gods zelfbeschrijving

God is de HEER – de God die er is, de God die vrij is, de God die almachtig is, en de God die genadig is. Er ligt een verband tussen zijn absoluut bestaan, zijn onafhankelijke vrijheid, zijn almacht en overvloedige genade. Maar voordat we hier nader op ingaan, er staan twee op te lossen paradoxen in deze tekst.

1. Wie God wel en niet vergeeft

Ten eerste, na verkondiging van het feit dat God “schuld, misdaad en zonde vergeeft” vergeeft (vers 7), gaat de tekst als volgt verder: “maar niet alles ongestraft laat.” Dus de paradox is: Hoe kan hij schuldigen vergeven maar schuldigen niet ongestraft laten? Of: wie zijn de schuldigen die hij vergeeft en wie zijn de schuldigen die hij weigert te vergeven?

De nuttigste methode die ik ter beantwoording gevonden heb, is het kijken hoe de andere oudtestamentische auteurs dit tekstdeel hebben gebruikt. Neem bijvoorbeeld Joël en Jona.

Hoe Joël deze tekst gebruikt

In Joël 2:12 zegt God tegen het opstandig volk: “Keer terug tot Mij met heel je hart, door te vasten, te treuren en te rouwen.” En Joël vervolgt om de mensen te motiveren: “Keer terug tot de HEER, jullie God, want Hij is genadig en liefdevol, geduldig en trouw, en bereid het onheil af te wenden.”

Met andere woorden, Joël gebruikt Exodus 34:6 om mensen de prikkel te geven dat wanneer ze terugkeren tot de HEER, Hij zal afzien van de straf die Hij hen anders zou opleggen. Dus de aanname is dat de mensen die de Heer niet zal vergeven, de onboetvaardige mensen zijn die niet met heel hun hart terug zullen keren tot God. Zo begreep Joël Exodus 34:5-7. Vergeving is voor de spijtoptant. De weigering van vergeving is voor de onverbeterlijke.

Hoe Jona deze tekst gebruikt

Jona ziet de dingen op dezelfde manier. Na zijn preek tot de Ninevieten zijn ze berouwvol, spaart God hen en is Jona kwaad op God omdat die zo genadevol is. In Jona 3:10-4:2 staat:

Toen God zag dat zij inderdaad braken met hun kwalijke praktijken, zag Hij ervan af hen te treffen met het onheil dat Hij had aangekondigd, en Hij deed het niet. Hij bad tot de HEER: ‘Ach HEER, heb ik het niet gezegd toen ik nog thuis was? Daarom wilde ik naar Tarsis vluchten. Ik wist het wel: U bent een God die genadig is en liefdevol, geduldig en trouw, en bereid het onheil af te wenden.’

Hier citeert Jona Exodus 34:6 om te verklaren waarom God zijn toorn afwendde van zondige mensen die berouw hadden van hun zondig gedrag. Dat is Gods natuur. Het is zijn naam. Maar kijk eens hoe Jona het met Joël eens is dat of God de Ninevieten al dan niet vergeeft, ervan afhangt of de Ninevieten berouw hebben en hun zondig gedrag opgeven.

God vergeeft zondige mensen die berouw hebben

Laten we nu teruggaan naar de woorden van God op de berg Sinai in Exodus 34:6-7. Aan de ene kant zegt de Heer dat hij: “schuld, misdaad en zonde vergeeft.” Aan de andere kant zegt hij dat hij “niet alles ongestraft laat.” Toch zijn alle zondaars schuldig. Dus wie van de schuldigen zal hij vergeven? En welke schuldigen zal hij niet vergeven?

Het antwoord van Joël en Jona is dat hij de schuldigen zal vergeven, die hun zondig gedrag opgeven en zich met heel hun hart tot God wenden. En de schuldigen die zijn genadeoffer afwijzen, zal hij op geen enkele manier vrijspreken.

Dat is de eerste paradox en de verklaring van Jona en Joël.

2. De zonde van de vader en de zonde van de kinderen

De tweede paradox in deze tekst komt naar voren in de daaropvolgende woorden van vers 7. Daar staat dat God “voor de zonde van de ouders de kinderen en kleinkinderen ter verantwoording roept, tot in het derde en vierde geslacht.” Maar Ezechiël 18:20 luidt: “Iemand die zondigt zal sterven, maar een zoon hoeft niet te boeten voor de zonden van zijn vader, en een vader hoeft niet te boeten voor de zonden van zijn zoon.” Hoe kan de tegenstelling tussen deze twee teksten worden weggenomen?

Wat Ezechiël voor ogen heeft

Het allerbelangrijkste wat we moeten zien is dat Ezechiël een zoon voor ogen heeft, die niet in de zondige voetstappen van zijn vader treedt terwijl Exodus doelt op kinderen die wel in de zondige voetstappen van hun ouders treden.

Ezechiël 18:19 luidt: “Die zoon heeft gehandeld naar recht en gerechtigheid, hij heeft zich aan al mijn bepalingen gehouden en ze nageleefd, dus zal hij zeker in leven blijven!” Anders gezegd, hij zal niet sterven voor de zonden van zijn vader omdat hij niet in vaders voetstappen treedt.

Wat Exodus voor ogen heeft

Parallel aan Exodus 34:7 echter staat in Exodus 20:5 dat God zegt: “Als ouders Mij haten en zondigen, roep Ik hun kinderen daarvoor ter verantwoording, tot in het derde en vierde geslacht.” Anders gezegd, de kinderen delen in vaders straf omdat ze delen in vaders zonde.

Dus Ezechiël leert ons dat elk kind dat God gehoorzaamt en zich afwendt van het zondig gedrag van zijn vader, niet bestraft zal worden voor de zonden van zijn vader. En Exodus leert ons dat elk kind dat zondigt als zijn vader, zal delen in vaders straf.

Als God de kinderen voor de zonde van de vaderen ter verantwoording roept, straft hij geen zondenvrije kinderen voor de zonden van hun vaderen. Maar hij laat de effecten van vaders zonde op natuurlijke wijze verlopen, zorgend voor aantasting van en bederf in de harten van de kinderen. Voor ouders die van hun kinderen houden, is dit een van de meest ontnuchterende teksten in de hele Bijbel.

Des te meer we zonde de bovenhand laten hebben in onze levens, des te meer zullen onze kinderen eronder lijden. Zonde is als een besmettelijke ziekte. Mijn kinderen lijden niet als ik het onder de leden heb. Ze raken door mij besmet en lijden dan omdat ze het zelf hebben.

Hoop voor bedroefde mensen in Gods zelfbeschrijving

Nu we deze twee paradoxen getackeld hebben, hoop ik dat we de boodschap over Gods genade met frisse waardering kunnen aanhoren. Laten we teruggaan naar vers 6 en de verkondiging van Gods naam. De Heer komt naar beneden en verkondigt zijn naam: ‘De HEER! De HEER! Een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die trouw blijft tot in het duizendste geslacht, die schuld, misdaad en zonde vergeeft.’

Er bestaan twee soorten mensen die moeilijk te helpen zijn met pastorale bijstand. De ene denkt dat hij te ver is gegaan om nog vergeven te kunnen worden. De andere denkt dat vergeving gemakkelijk te verkrijgen is. De ene denkt dat hij helemaal niet geschikt is voor het koninkrijk. De andere denkt dat hij al met één been binnen is. De ene denkt dat God onbuigzaam toornig is. De andere denkt dat God gemakkelijk is over te halen. De ene is blind voor de grootsheid van Gods genade. De andere is blind voor de omvang van zijn eigen nood.

Ik weet dat ik mensen van beide slag elke zondagmorgen ontmoet. En de uitdaging in de preek is hoe hoop uit te spreken voor de eerste soort mens zonder de andere te voeden in diens standpunt. Wanneer een grote en gevarieerde geloofsgemeenschap wordt toegesproken, moet er toorn en genade, bedreiging en belofte, waarschuwing en troost zijn. En dan moeten het gebed en het werk van de Heilige Geest er zijn om te zorgen dat het Woord gehoord wordt op de juiste manier naar de individuele behoefte van een ieder.

Maar ik wil helder stellen dat wat ik nu zeg bedoeld is voor de bedroefde, bescheiden, gebroken, wanhopige, moedeloze mens – degene die het gevoel kan hebben buiten het bereik van Gods vergeving te zijn.

Vijf beschrijvingen van Gods natuur

Als ik mijn zonen duidelijk wou maken dat ik probeer hun vader te zijn, voor hen te zorgen en genadevol met hen om te gaan, kan ik twee of drie verschillende uitdrukkingen gebruiken en misschien mezelf herhalen om te benadrukken dat ik het echt meen. God vernedert zich dus tot het gebruiken van onze methodes en maakt zijn genade kristalhelder. Hij stapelt frase op frase om zijn liefdevol hart te openbaren.

Dat zijn vijf afzonderlijke beschrijvingen: ²

1. een goede God die zorgt voor de mensen,
2. geduldig,
3. trouw en vol liefde,
4. wiens liefde voor mensen duizenden generaties duurt,
5. die mensen alles vergeeft wat ze verkeerd doen, ook als ze grote fouten maken.

Des te meer ik erover nadenk hoe deze vijf beschrijvingen van God onderling zijn verbonden, des te meer lijken ze met elkaar te zijn verstrengeld.

De driehoek van Gods genade

Laat me eens een manier beschrijven hoe je dat onderling verband kunt zien.

Stel je een driehoek voor: aan beide kanten van de liggende zijde staan de eerste en laatste beschrijvingen van God namelijk dat hij zorgt voor de mensen (aan de linkerkant van de basis) en dat hij die mensen alles vergeeft wat ze verkeerd doen (aan de rechterkant van de basis).

Dan, halverwege de schuine zijden, stel je je de tweede en vierde beschrijving van God voor namelijk dat hij geduldig is (aan de linkerkant) en dat zijn liefde voor mensen duizenden generaties duurt (aan de rechterkant van de driehoek).

Ten slotte, plaats de derde beschrijving van God aan de top in het midden van de driehoek namelijk dat hij trouw en vol liefde is.

Wat met dit plaatje gezegd wil worden is dat de eerste en laatste beschrijving samengaan, de tweede en vierde ook en de derde is centraal voor alle vijf. Laten we beginnen met het midden en de top van de driehoek.

Trouw en vol liefde

God is trouw en vol liefde. Twee voorstellingen komen in mij naar boven. Het hart van God is als een onuitputtelijke waterbron waarin trouw en liefde in bubbels opstijgen aan de top van de berg. Of het hart van God is als een vulkaan die zo kookt van liefde dat de top van de berg weggeblazen wordt en er jaar na jaar lava van trouw en liefde uitstroomt.

Wanneer God het woord “vol” gebruikt, wil hij dat we begrijpen dat de bronnen van zijn liefde onbegrensd zijn. In zekere zin lijkt hij op de federale regering: Wanneer er armoede is, kan hij gewoon bankbiljetten bijdrukken om dat op te lossen. Maar het verschil is dat God een oneindig grote schatkamer heeft vol gouden liefde om alle gedrukte valuta te dekken. De Amerikaanse regering bevindt zich in een droomwereld. God kan zeer realistisch vertrouwen op de oneindige bronnen van zijn goddelijkheid.

Ik zei eerder dat er een verband ligt tussen de eerste drie preken in deze serie en de huidige. God is wie hij is, en God is vrij, God is almachtig, en hier is God genadig. Het verband is dat het absoluut bestaan, de onafhankelijke vrijheid en de almacht van God de vulkanische volheid zijn, die uitbarst in een overvloed aan liefde.

De pure grootheid van God betekent dat hij ons niet nodig heeft om de een of andere tekort van hem aan te vullen. In de plaats daarvan vloeit zijn oneindige zelfvoorziening over van liefde voor ons die hem nodig hebben. Wij kunnen vertrouwen op zijn liefde juist omdat we geloven in de absoluutheid van zijn bestaan, de onafhankelijkheid van zijn vrijheid, en de onbegrensdheid van zijn macht.

Dus aan de top van de driehoek staat de oneindige overvloed van Gods liefde, overvloeiend aan beide kanten ten gunst van zijn berouwvol volk.

Geduldig, wiens liefde voor mensen duizenden generaties duurt

In het midden aan beide kanten staan de tweede en vierde beschrijving van God in Exodus 34:6-7. Hij is geduldig en zijn liefde voor mensen duurt duizenden generaties. Als God zegt dat zijn liefde voor mensen duizenden generaties duurt, ligt de nadruk op de duurzaamheid van zijn liefde. Die houdt maar aan. Die volhardt. Ze blijft stromen.

En ik zie een verband tussen deze volharding van Gods liefde en de stelling dat God geduldig is. Liefde kan niet lang aanhouden wanneer het lontje kort is. Als Gods geduld snel verbruikt zou zijn, zou zijn liefde niet eens een dag in mijn leven duren. Als uit Gods toornige ogen rotsblokken zouden schieten steeds wanneer ik zondig, zou ik al aan gruzelementen zijn gegooid voordat ik ’s ochtends mijn bed had verlaten.

Maar hij roept op de berg Sinai dat hij “geduldig” is. Hij houdt zijn toorn in toom met de teugels der liefde. Hij is lankmoedig. Hij is buitengewoon moeilijk kwaad te krijgen. En zo lukt het hem om liefde voor mensen te hebben, die duizenden generaties duurt. Hij waakt daarover en volhardt erin door geduld te blijven uitoefenen.

Voor zijn mensen zorgen en zijn mensen vergeven

Dit brengt ons bij het laatste paar beschrijvingen van God aan de basis van de driehoek. Als God geduldig is ook al geven we hem rijkelijk redenen om kwaad op ons te zijn vanwege onze zonden, dan moet hij zeer barmhartig en vergevend zijn – “een goede God die zorgt voor de mensen en die mensen alles vergeeft wat ze verkeerd doen, ook als ze grote fouten maken.” De reden waarom God zo geduldig met ons is, is niet dat hij onze zonden niet ziet, maar omdat hij ze vergeeft.

En niet alleen specifieke soorten zonden. Voor degenen onder ons die het gevoel hebben dat er een categorie zonden is, die niet voor Gods vergeving in aanmerking komt, onderwerp alstublieft uw mening en gevoelens aan het Woord van God. De reden dat God alle drie Hebreeuwse woorden voor zonde gebruikte is om te laten zien dat elke soort en categorie zonden voor vergeving in aanmerking komt. Hij vergeeft schuld, misdaad en zonde¹. Hij somt ze op om duidelijk te maken wat hij bedoelt. Er bestaat geen categorie onvergeeflijke zonden. De enige zonde die onvergefelijk is, is de zonde waarvan men geen berouw kan hebben. Als u kunt berouwen en zich afwendt van uw zonde, kunt u vergeven worden.

Jezus Christus bevestigt Gods genadige natuur

Ik sluit af met dit geheugensteuntje plus uitnodiging. Jezus Christus kwam op deze aarde om te bevestigen dat God rechtvaardig is, zoals hij zei op de berg Sinai – “een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die trouw blijft tot in het duizendste geslacht, die schuld, misdaad en zonde vergeeft.” Wend u deze morgen af van uw zonde, vertrouw op Jezus Christus als uw Redder en Heer, en u zult een uitgestrektheid in Gods genade aantreffen gelijk de uitgestrektheid van de oceaan.

Mocht iemand u vragen (of misschien vraagt u het zichzelf): Hoe weet u dat God zo is?, kunt u antwoorden dat Jezus Christus op die manier leefde en dat verzegelde met zijn bloed.

---

Noot van de vertaler

¹ Bijbelteksten zijn geciteerd uit de Nieuwe Bijbelvertaling 2021 (NBV21)
² Vanaf hier zijn Bijbelteksten geciteerd uit de Bijbel in Gewone Taal (BGT)