Prediker

Uit Bijbelse Boeken en Preken

“Prediker? Ugh – dat is alleen maar treurigheid en verdoemenis! Ik bestudeer liever een andere Bijbelboek.”

Wacht eens even. Ik weet dat het niet hoort om de lezer aan het begin te vertellen dat hij ernaast zit – maar in dit geval, zit u ernaast! De schrijver van Prediker was geen zure, cynische, oude man die verbitterd was over het leven, wat sommigen wel van hem maken. Hij was niet ‘s werelds meest verstokte pessimist. Natuurlijk, veel (misschien wel de meeste) van de zinnen die hij schreef zijn pessimistisch maar Qoheleth (Salomo als predikant) heeft in de basis een positief doel. Zijn pessimisme is gevestigd op ”het leven onder de zon.” Jawel, als je het boek leest met het oog gericht op wat hij werkelijk probeert te bereiken, merk je dat hij meer een relaxte, nogal gemoedelijk persoon is. Hij heeft het allemaal meegemaakt – het slechte en het goede – en heeft zich, vol berouw, verzoent met het leven; onder Gods voorwaarden. Eigenlijk zit er veel in wat, als het juist wordt geïnterpreteerd, een gelovige veel vertrouwen en vreugde geven kan tijdens confrontaties met problemen.

“Er moet wel eerst wat gedaan worden om me hiervan te overtuigen!”

Okay. Laten we eens grondig naar dat boek kijken. Ten eerste, merk op dat de naam “Prediker” (“predikant”) er door de vertalers van de Griekse Septuagint aan is gegeven. Het originele Hebreeuwse Qoheleth betekent “hij die mensen bijeen roept.” Salomo riep zijn hof bijeen (en mogelijk ook anderen) om voor hen te preken: “Qoheleth was een wijs man en heeft het volk veel kennis bijgebracht… In treffende spreuken probeerde Prediker de waarheid getrouw onder woorden te brengen” (12:9-10, ik gebruik mijn eigen vertaling in dit artikel). Hij wou dat zijn woorden, als ze gepubliceerd worden, “zo scherp en puntig als een ossenprik” (12:11) zijn. De streektaal in Prediker duidt erop dat hij niet alleen schreef voor Israël maar ook voor de Fenicische wereld. Het boekwerk was naast andere dingen, evangelisch, samengesteld voor onbekeerde lezers zowel in het binnen- als in het buitenland.

Kijk vervolgens een naar de woorden “onder de zon.” Deze veelvoorkomende term beschrijft het leven met niets anders dan wereldlijke doelen in het vizier. Het schetst iemand die zichzelf koortsachtig uitput om zinloze activiteiten na te jagen omdat dat alles is waar hij voor leeft. Christelijk leven daarentegen is een doelbewust leven “onder de Zoon,” voor wie Salomo een symbolische voorbode was. Salomo wil mensen bewegen van een vorige naar een nieuwe levenswijze: “Alles wat je hebt gehoord komt hierop neer: heb ontzag voor God en leef zijn geboden na. Dat geldt voor ieder mens” (12:13). Hij sluit daarom met een strenge waarschuwing af: “want God oordeelt over elke daad, ook over de verborgen daden, zowel over de goede als de slechte” (12:14). Dat wil niet zeggen dat mensen gerechtvaardigd worden naar hun prestaties maar dat tijdens het oordeel of ze al dan niet gered worden, prestaties bewijs zullen zijn. De leer in het Nieuwe Testament stemt daarmee overeen (zie Mattheüs 25:31-46; Openbaring 20:12-15).

Maar was Salomo echt gemoedelijk en verzoend met het leven? En wat heeft hij Christenen te bieden?

In dit bijzonder boek tackelt Salomo ultieme vragen – dezelfde soort die vandaag bij u opkomen als u de tijd neemt om serieus na te denken. Hij vraagt: “Waarom proberen moeite te doen als de resultaten tijdelijk zijn en daarom zinloos? Waarom geld, roem, macht en bezittingen zoeken, die je niet tevreden stellen? Waarom je over iets zorgen maken als zowel de slechten als de wijzen eindigen in het graf?” Zijn antwoord? God beschikt over mensen naar gelang Hij ziet of ze passen. Salomo wil dat u berust in het geloof in de wil van een onafhankelijke God!

De door hem veel gebruikte term “dwaasheid” betekent dat leven onder de zon “ijdel” is want het is niet permanent. Dit thema doordrenkt het boek. Hij zegt: “Generaties gaan, generaties komen” (1:4), dat “er geen herinnering is aan dingen van vroeger” (1:11) en dat iemand zoals “hij is gekomen” op deze wereld tijdens de geboorte, terug zal keren, niets meenemend (5:15). In hoofdstuk 3, verzen 1-15, somt Salomon dingen op, die continu veranderen. Mensen worden geboren en sterven daarna, planten worden geplant en daarna gerooid, dingen worden afgebroken, andere dingen worden opgebouwd. Dingen worden hersteld, andere dingen worden verscheurd, sommige dingen worden bewaard, andere dingen worden weggegooid, er is een tijd om te huilen en een tijd om te lachen, een tijd om te rouwen en een tijd om te dansen – enzovoort. Het leven gaat heen en weer. Niets blijft zoals het is. Om die reden moeten we ons losjes aan dingen vasthouden. Inspanningen om permanent resultaat te krijgen, zijn frustrerend en uiterst vruchteloos.

Salomo zegt dat het opstapelen van weelde en bezittingen dwaasheid is omdat je ze niet mee kunt nemen. In de plaats van het stellen van hoop in iets onder de zon, dringt hij er bij u op aan om te vertrouwen in de Schepper ervan. Hoe verbetert dat het leven? Nou, niet alleen maakt dat verschil in het oordeel maar het biedt ook een actuele levensfilosofie die je bevrijdt van zorgen en gepieker. Omdat God “de mens inzicht in de tijd heeft gegeven” (3:11), kunt u vooruit kijken naar een tijd waarin tijdelijke dingen vergeten zullen zijn. En op een dag zal het werk van God – dat nu onzinnig lijkt – doorgrond worden. “God heeft alles wat er is de goede plaats in de tijd gegeven, en ook heeft hij de mens inzicht in de tijd gegeven. Toch kan de mens het werk van God niet van begin tot eind doorgronden” (3:11). Je kunt je geestelijk ontspannen – alles zal bekend worden gemaakt in Zijn tijd.

Omdat wat je hier doet gevolg heeft voor de eeuwigheid moet je oppassen en zorgvuldig zijn in wat je doet. Maar je moet niet de beloningen voor de voltooiing verwachten voordat het tijd daarvoor is. Noch moet je in een eindige wereld als een dwaas zwoegen om duurzame bevrediging in iets te vinden.

Omdat, zoals Salomon duidelijk maakte, moeite doen om het onmogelijke te bereiken dwaasheid is, adviseert hij gemoedelijk te leven, verantwoord en bescheiden te werken zodat bereikt wordt wat terecht voor elkaar moet komen, en te genieten van Gods eenvoudige giften. Hij wil dat je je over morgen geen zorgen maakt noch dat je je vandaag dood werkt! Luister eens naar deze verhelderende passage:

“Het is daarom nog maar het beste voor een mens dat hij zich aan eten en drinken te goed doet en volop geniet van alles wat hij moeizaam heeft verworven. En ook dat, zo heb ik ingezien, is in de hand van God.” (2:24, zie ook 3:12-13, 5:18, 8:15 en 9:7-8).

In deze verzen komt één thema steeds weer bovendrijven: geniet van eten en drinken en het eenvoudig vermaak in het leven. Maar bedenk dat ook die niet van lange duur zijn: je eet en bent zat maar even later heb je weer honger (zijn frequente benoeming van eten en drinken benadrukt de tijdelijkheid der dingen). Hou op met het piekeren over dat wat niet veranderd kan worden. Eet goed en heb een fijne tijd (bedenkt dat wat je ook doet, op een dag beoordeeld zal worden; zie 12:14).

Waar gaat Prediker dus over? Na een uitbundig leven, na excessief werken om duurzame roem en geluk te vergaren, na zichzelf te hebben gewenteld in zonde, kon Salomo alleen maar zeggen: “ik was het leven beu … ja, ik was helemaal klaar met al mijn werk.” Waarom? Omdat hij inzag dat uiteindelijk alles wat hij deed niets meer was dan “dwaasheid en ergernis” (2:17-18).

Salomo schreef om u te helpen aan dit inzicht. Prikkelt Prediker u om te denken over het leven zoals het gelovigen dat betaamt te doen? Zo niet, lees het dan nog eens– keer op keer. Het is de tijd waard dat te doen!