Ruth: Strategische rechtschapenheid

Uit Bijbelse Boeken en Preken

Ruth 3¹

1En Naomi, haar schoonmoeder, zei tegen haar: Mijn dochter, zou ik geen plaats van rust voor je zoeken, waar het je goed zal gaan? 2Welnu, is Boaz, bij wiens meisjes je geweest bent, geen bloedverwant van ons? Zie, hij gaat vannacht op de dorsvloer gerst wannen. 3Was je dan en zalf je en doe je beste kleren aan en ga naar de dorsvloer, maar zorg ervoor dat je niet door de man wordt opgemerkt, voordat hij klaar is met eten en drinken. 4En het zal gebeuren als hij gaat liggen, zorg dan dat je de plaats weet waar hij ligt. Ga er dan heen, sla de deken aan zijn voeteneind op en ga liggen. Dan zal hij je zelf vertellen wat je doen moet. 5Zij zei tegen haar: Alles wat u zegt, zal ik doen. 6Daarop ging zij naar de dorsvloer en deed overeenkomstig alles wat haar schoonmoeder haar geboden had. 7Toen Boaz gegeten en gedronken had en zijn hart vrolijk was, kwam hij en ging liggen aan de rand van de korenhoop. Daarna kwam zij stilletjes, sloeg de deken aan zijn voeteneind op en ging liggen. 8En het gebeurde midden in de nacht dat de man schrok en om zich heen greep. En zie, er lag een vrouw aan zijn voeteneind. 9En hij zie: Wie bent u? En zij zei: Ik ben Ruth, uw dienares. Spreid uw vleugel over uw dienares uit, want u bent de losser. 10En hij zie: Gezegend bent u door de HEERE, mijn dochter! U hebt met deze laatste blijk van goedertierenheid van u de eerste nog overtroffen, doordat u geen jongemannen nagelopen bent, geen arme en geen rijke. 11En nu, mijn dochter, wees niet bevreesd. Alles wat u gezegd hebt, zal ik voor u doen, want ieder in de poort van mijn volk weet dat u een deugdelijke vrouw bent. 12Nu dan, het is waar dat ik een losser ben, maar er is nog een losser, nauwer verwant dan ik. 13Overnacht vannacht hier. Als het morgenochtend gebeurt dat hij u lost, goed laat hem lossen. Als hij echter niet genegen is u te lossen, dan zal ík u lossen, zo waar de HEERE leeft. Ga nu maar liggen tot de morgen.

14Zo lag zij tot de morgen aan zijn voeteneinde. En zij stond op, voordat men elkaar kon herkennen, want hij zei: het mag niet bekend worden dat er een vrouw op de dorsvloer gekomen is. 15Verder zei hij: Geef de omslagdoek die u draagt, en houd hem op. En zij hield hem op. En hij mat zes maten gerst af en legde die op haar. Vervolgens ging hij de stad in. 16Toen kwam zij bij haar schoonmoeder, en die zei: Wie ben je, mijn dochter? En zij vertelde haar alles wat de man voor haar gedaan had. 17Verder zie zij: Deze zes maten gerst heeft hij mij gegeven, want hij zei tegen mij: Kom niet met lege handen bij uw schoonmoeder. 18Toen zei Naomi: Ga rustig zitten, mijn dochter, tot je weet hoe de zaak uit zal vallen, want die man zal niet rusten, voordat hij vandaag nog deze zaak tot een einde heeft gebracht.

Inhoud 1 Hoofdstukken 1 en 2 2 De strategie van de rechtvaardigen 3 Naomi’s strategie 4 Het eigenaardige ervan 5 Wat was Naomi’s motief 6 Ruths strategie 7 “Spreid uw vleugel over uw dienares uit” 8 “Onder de vleugels van God” 9 Een subtiele en pure romance 10 Boaz’ strategie

Hoofdstukken 1 en 2

Hoofdstuk 1 raakt ons met de bittere voorzorg van God in het leven van Naomi toen ze haar land verliet, haar man verloor, evenals haar zonen, en een van haar schoondochters. Maar er was eveneens zoete voorzorg. De hongersnood in Juda kwam ten einde en Naomi kon terug naar huis. Ruth wijdde zich aan de zorg voor Naomi. En al die tijd was een verwante met de naam Boaz voorbehouden als echtgenoot voor Ruth om een opvolger groot te brengen voor de naam en het erfgoed van de familie. Maar het hoofdstuk eindigt met Naomi die overweldigd is door haar verliezen: “De Almachtige heeft mij grote bitterheid aangedaan.”

In hoofdstuk 2 breekt de genade van God zo helder door dat zelfs Naomi het waarneemt. We ontmoeten Boaz, een moedige man met invloed, een man Gods, en familie van Naomi’s echtgenoot. We zien Ruth schuilen onder de vleugels van God in een vreemd land, en genadevol geleid worden door God naar een akker van Boaz om er aren te lezen. En we zien Naomi herstellen van haar lange nacht van moedeloosheid wanneer ze God prijst (2:20): “Hij die zijn goedertierenheid niet onthouden heeft aan de levenden en aan de doden.” Hoofdstuk 2 vloeit over van hoop. Boaz is een man vol van God in zijn zaken- en persoonlijke relaties (verzen 4, 10-13). Ruth is een van God afhankelijke vrouw onder de vleugels van God. Naomi is nu een Godverheerlijkende vrouw onder de almacht van God. Alle duisternis van hoofdstuk 1 is verdwenen. God heeft haar rouw omgezet in vreugdedansen. “De Almachtige heeft mij grote bitterheid aangedaan” (1:20) heeft plaats gemaakt voor “Hij heeft trouw bewezen aan de levenden en aan de doden.” De les van hoofdstukken 1 en 2 bestaat in ieder geval uit het volgende:

Jullie angstige heiligen neem frisse moed:
De wolken die je zo vreest
Zijn vol van genade en zullen breken
In zegeningen op je hoofd.

Zoek bescherming onder de vleugels van God zelfs al lijkt het daar een en al schaduw, en op het juiste moment zal God vanuit zijn Adelaarshorst je laten uitkijken over een spectaculair ravijn.

De strategie van de rechtvaardigen

Dan nu hoofdstuk 3. Graag zie ik dat u de term “strategische rechtschapenheid” onthoudt wanneer we hoofdstuk 3 onder de loep nemen. De vraag die hoofdstuk 3 beantwoordt is: Wat doen een man die vol van God is, een Godsafhankelijke jonge vrouw, en een Godverheerlijkende oudere vrouw wanneer ze vervult zijn van hoop in de almachtige goedheid van God? En het antwoord is dat ze “strategische rechtschapenheid” laten zien. Met rechtschapenheid bedoel ik een bezieling voor het doen wat goed en rechtvaardig is – een bezieling voor het zich naar behoren gedragen als je rekening houdt met een almachtige en genadige God. Met strategisch bedoel ik dat er een voornemen, doelgerichtheid, een planning is. Er bestaat een passieve rechtschapenheid die simpelweg het kwaad vermijdt als dat opduikt. Maar strategische rechtschapenheid neemt het initiatief en droomt ervan de dingen op de juiste manier te doen. Een van de lessen die ik opdoe uit Ruth hoofdstuk 3 is dat hoop ons helpt te dromen. Hoop helpt ons manieren te bedenken om het goede te doen. Hoop helpt ons in het streven dat wat we ondernemen vol deugdzaamheid en integriteit zal zijn. Het is hopeloosheid die mensen laat denken dat ze moeten liegen, stelen en illegale pleziertjes voor het moment moeten pakken. Maar hoop gebaseerd op het vertrouwen dat er een almachtige God voor ons is, geeft ons een prikkelende impuls die ik strategische rechtschapenheid noem. We zien dat bij Naomi in 3:1-4, bij Ruth in 3:5-9 en bij Boaz in 3:10-15. En het hoofdstuk sluit weer met Naomi die vol van vertrouwen is in de macht en goedheid van God.

Naomi’s strategie

In de verzen 1-5 springen er twee dingen uit ten aanzien van Naomi’s strategie. De eerste is dat ze een strategie heeft, en de andere is wat deze strategie inhoudt. Het zuiver feit dat Naomi een strategie heeft leert ons iets. Mensen die zich het slachtoffer voelen, maken geen plannen. Zolang Naomi onder druk stond, zolang ze kon zeggen: “De Almachtige heeft mij grote bitterheid aangedaan,” stelde ze geen strategie voor de toekomst op. Een van de vreselijke gevolgen van depressies is het onvermogen om doelgericht en vol hoop de toekomst in te gaan. Strategieën voor rechtschapenheid zijn de overvloed van de hoop. Toen Naomi in 2:20 bewust werd van de goedheid van God, kwam haar hoop tot leven en de overvloed is strategische rechtschapenheid. Ze maakt zich er druk om dat er voor Ruth een veilige plek komt waar er voor haar gezorgd wordt, en stelt daarvoor een plan op. Een van de redenen dat we elkaar moeten stimuleren om de “hoop op God” (Psalmen 42:6) te vestigen, is dat alleen hoopvolle kerken plannen en strategieën opstellen. Kerken die geen hoop voelen ontwikkelen een beheermentaliteit en volgen jaar in jaar uit het protocol. Maar wanneer kerken voelen hoe de almachtige genade van God boven hen hangt en in beweging is, begint hoop te gedijen en houdt rechtschapenheid op alleen maar vermijding van kwaad te zijn en wordt daarentegen actief en strategisch.

Het eigenaardige ervan

Naomi nam het initiatief om een man voor Ruth te vinden. Maar de strategie waarmee ze komt is op z’n minst merkwaardig. Ze zegt in vers 2 dat Boaz een verwante is. Daarom is hij de aannemelijke kandidaat om Ruths man te worden. Op die manier zullen de familienaam en het familiair erfgoed binnen de familie blijven overeenkomstig het Hebreeuws gebruik. Dus Naomi’s doel ligt voor de hand: voor Ruth een gelovige man en een veilige toekomst vinden, en de familiaire lijn handhaven. Dus vertelt ze Ruth om zichzelf zo schoon en aantrekkelijk mogelijk te maken, naar de dorsvloer van Boaz te gaan, en nadat hij zich voor de nacht ter ruste heeft gelegd, naar binnen te sluipen, zijn deken terug te slaan en aan zijn voeteneinde te gaan liggen. Iedereen, inclusief Ruth, zou moeten reageren door te denken: “en waarheen denk je dat dit zal leiden?” Waarop Naomi in vers 4 het eigenaardig antwoord geeft: “Dan zal hij je zelf vertellen wat je doen moet.”

Wat was Naomi’s motief

Een ding is zeker en een ander ding niet. Het ligt voor de hand dat dit Naomi’s manier is om te proberen Boaz met Ruth getrouwd te krijgen. Het is onduidelijk waarom ze het op deze manier zou moeten doen. Waarom geen gesprek met Boaz in plaats van deze nogal suggestieve en riskante manoeuvre midden in de nacht? Was Naomi onverschillig over de kans dat Boaz in morele verontwaardiging Ruth weg zou kunnen sturen of dat hij toe zou kunnen geven aan de verleiding om geslachtsgemeenschap met haar te hebben? Was Naomi daar op uit? Of was Naomi zo zeker van Boaz en Ruth dat ze wist dat die met elkaar zouden omgaan in perfecte kuisheid – dat Boaz diep bewogen zou zijn door dit onomwonden offer van Ruth binnen het huwelijk maar voor nu geslachtsgemeenschap vermijden wou totdat alles naar behoren ingezegend zou zijn door de stadsoudsten? De auteur vertelt ons niet meteen waarom Naomi deze seksuele verleidingsstrategie aanwendde om Boaz voor Ruth te winnen. Verderop volgt er wel een hint maar voor nu lijkt het of de auteur wil dat we de spanning en het mysterie voelen. Waar ging Ruth liggen? Het Hebreeuws is daar even onduidelijk over als het Nederlands. Wat zou Boaz haar vertellen om te doen? Wat ook Naomi’s motief was, de situatie zou ons kunnen brengen bij een passievolle, ongehoorde seksscene of bij een adembenemende scene van kuisheid, integriteit en zelfbeheersing.

Ruths strategie

Vervolgens zien we Ruths strategische rechtschapenheid in de verzen 6-9. In vers 5 had ze gezegd dat ze alles zou doen wat Naomi haar opdroeg. Maar Ruth doet meer. Naomi had gezegd dat Boaz zou vertellen wat Ruth moest doen. Maar voordat dat gebeurt, vertelt Ruth aan Boaz waarom ze gekomen is. Ze lag aan zijn voeteneind onder zijn deken. Hij wordt wakker en zegt: “Wie bent u?” Ze antwoordt met woorden die niet door Naomi zijn ingegeven: “Ik ben Ruth, uw dienares. Spreid uw vleugel over uw dienares uit, want u bent de losser.” Ruth is niet Naomi’s marionet. Ze is vrijwillig gegaan en neemt nu het initiatief om Boaz duidelijk te maken waarom ze er is. “U bent de losser.” Of letterlijk, “U bent de verlosser: degene die ons erfgoed en onze familienaam redt van de verlorenheid. Ik wil dat u die rol voor mij vervult. Ik wil uw vrouw zijn.” Ze zegt het niet onomwonden. In feit is ze minder direct en meer uitdagend. Ze zegt: “Spreid uw vleugel over uw dienares uit.” Of Boaz dit opvat als een duidelijke seksuele uitnodiging of iets wat subtieler en diepgaander is, hangt af van zijn inschatting van Ruths karakter. Overspel werd afgekeurd in het Oude Testament (Leviticus 19:29; Deuteronomium 21:13-21) evenals in het Nieuwe Testament (Mattheüs 15:19).

“Spreid uw vleugel over uw dienares uit”

Er zijn twee dingen, naast Ruths karakter, die suggereren dat hier iets subtiels en diepgaands gaande is. Het ene is dit: de enige andere plek die ik in het Oude Testament kon vinden waar de frase “spreid uw vleugel uit” voorkomt in relatie tot geliefden, is Ezechiël 16:8. God spreekt en beschrijft Israël als een jonge maagd die hij nam als zijn vrouw. “Toen Ik voorbij u kwam, zag Ik u, en zie, uw tijd was de tijd van de liefde. Zo spreidde Ik Mijn vleugel over u uit en bedekte uw naaktheid. Daarop zwoer Ik u een eed en ging een verbond met u aan, spreekt de Heere HEERE, en zo werd u van Mij.” Als dit een aanwijzing is voor wat Ruth van Boaz wou, ging het verzoek veel verder dan geslachtsgemeenschap. Eigenlijk zei ze: “Ik zou graag degene willen zijn aan wie u trouw zweert en met wie u een huwelijksverbond aangaat.”

“Onder de vleugels van God”

Maar ik denk dat dit niet het enige is, hier is de tweede hint van subtiliteit en diepgang. Toen Ruth zei: “Spreid uw vleugel over uw dienares uit,” was het woord vleugel al op een andere plek in Ruth gebruikt – namelijk in de belangrijkste vers van vorige week, 2:12, waar Boaz tegen Ruth zei: “Moge de HEERE uw daad vergelden, en moge uw loon volkomen zijn van de HEERE, de God van Israël, onder Wiens vleugels u gekomen bent om toevlucht te nemen.” Maar we zagen vorige week dat Boaz Gods instrument was ter beloning van Ruth. Hij gaf haar ongehinderde toegang tot zijn akker, bescherming tegen de jongen mannen en water uit de bron. Ruth had tegen Boaz gezegd: “Waarom heb ik genade gevonden in uw ogen?” En Boaz antwoordde: “Omdat u toevlucht onder de vleugels van God hebt genomen.”

Een subtiele en pure romance

Dan volgt hier wat ik denk dat er in hoofdstuk 3 aan de hand is. Ruth heeft Naomi verteld over deze woorden van Boaz. En des te meer ze erover nadenken, des te meer raken ze ervan overtuigd dat ze beladen zijn met subtiele liefelijke bedoelingen. Wat Boaz echt bedoelt is: “Omdat je bent gaan schuilen onder de vleugels van God, ben je het soort vrouw dat ik wil beschermen met mijn vleugels.” Het is niet gemakkelijk voor een oudere man om liefde uit te drukken richting een jonge vrouw. Boaz deed dat aan de hand van vriendelijke daden en subtiele woorden van bewondering. Hij zei dat hij het bewonderde dat ze onder Gods vleugels is gegaan. Hij deed of ze onder de zijne was en hij wachtte. En na verloop van tijd stuitten Naomi en Ruth op een reactie die net zo subtiel en net zo diepgaand was. Ruth zal tot hem komen wanneer hij slaapt, in het graanveld waar hij haar onder zijn hoede had genomen, en ze zal ja zeggen. Maar ze zal dat zeggen op een evenzo subtiele en diepgaande manier als de daden en woorden van Boaz. Ze gaat zogezegd schuilen onder zijn vleugels en als hij wakker wordt, hangt alles af van één zin en of Ruth Boaz juist heeft ingeschat. Stel je eens voor hoe snel haar hart geklopte moet hebben toen Boaz wakker werd. En dan die essentiële woorden: “Ik ben Ruth … spreid uw vleugel over uw dienares uit.” Daar moet voor even een enorme stilte zijn gevallen terwijl Boaz tot het besef kwam dat deze geweldige vrouw het echt had begrepen – het diepgaand en gevoelvol had begrepen. Een man van middelbare leeftijd verliefd op een jonge weduwe die hij discreet “mijn dochter” noemt, onzeker of haar hart mogelijk slaat voor jongere mannen, zo goed mogelijk communicerend om haar te laten weten dat hij voor haar Gods vleugels wil zijn. En een jonge weduwe die meer en meer tussen de regels leest en ten slotte bereid is een interpretatie te riskeren door midden in de nacht te schuilen onder zijn vleugel. Dat is iets heftigs! Iedereen die denkt dat hier een vrouw van lichte zeden en een manipulerende schoonmoeder bezig zijn, leeft op een andere planeet. Alles is subtiel. Alles is rechtschapen. Alles is strategisch.

Boaz’ strategie

Nu volgt de strategische rechtschapenheid van Boaz in de verzen 10-15. Om op de juiste manier te horen wat hij zegt, moet u beseffen dat het middernacht is, ze onder de sterrenhemel zitten en hij naar beneden kijkt in het gezicht van de vrouw van wie hij houdt en die in zijn deken is gewikkeld.

Gezegend bent u door de HEERE, mijn dochter! U hebt met deze laatste blijk van goedertierenheid van u de eerste nog overtroffen, doordat u geen jongemannen nagelopen bent, geen arme en geen rijke. En nu, mijn dochter, wees niet bevreesd. Alles wat u gezegd hebt, zal ik voor u doen, want ieder in de poort van mijn volk weet dat u een deugdelijke vrouw bent.

En dan volgen woorden van magnifieke rechtschapenheid en zelfbeheersing. Hij zegt: “Volgens het gebruik, Ruth, is er een ander met meer recht op jou en ik kan niet verder gaan totdat alle dingen naar behoren met hem geregeld zijn.” De sterren boven hen zijn prachtig, het is middernacht, hij houdt van haar, zij houdt van hem, ze zijn alleen, ze ligt onder zijn deken … en hij houdt op omwille van de rechtschapenheid, en raakt haar niet aan. Wat een man! Wat een vrouw!

Luister, de stemming van het Amerikaans leven van tegenwoordig is, als het goed voelt, doe het, en naar de hel met die schuldgevoel oproepende, puriteinse principes van kuisheid en trouw. Maar ik vertel u, wanneer de sterren al hun pracht laten zien, uw bloed enorm kolkt en u qua privacy veilig bent, stop … in naam van de rechtschapenheid. Laat de morgen van uw reinheid aanbreken. Wees niet als de wereld. Wees als Boaz. Wees als Ruth. Diepgaand in de liefde. Subtiel en scherpzinnig in de communicatie. Krachtig in zelfbeheersing. Toegewijd aan rechtschapenheid.

---

Noot van de vertaler

¹ Bijbelteksten zijn geciteerd uit de Herziene Statenvertaling (HSV)