Ruth: Zoete en bittere voorzorg

Uit Bijbelse Boeken en Preken

Ruth 1¹

1In de tijd dat de rechters het volk leidden, brak er een hongersnood uit in het land. Een man trok daarom met zijn vrouw en zijn twee zonen weg uit Betlehem in Juda, om als vreemdeling te gaan wonen in de vlakte van Moab. 2De naam van de man was Elimelech, die van zijn vrouw Naomi, en zijn twee zonen heetten Machlon en Kiljon; het waren Efratieten uit Betlehem in Juda. Toen ze in de vlakte van Moab waren aangekomen, bleven ze daar wonen. 3Na enige tijd stierf Elimelech, de man van Naomi, en zij bleef achter met haar twee zonen. 4Zij trouwden allebei met een Moabitische vrouw. De naam van de ene was Orpa, die van de andere was Ruth. Nadat ze daar ongeveer tien jaar gewoond hadden, 5stierven ook Machlon en Kiljon, en de vrouw bleef alleen achter, zonder haar twee zonen en zonder haar man.

6Toen Naomi hoorde, daar in Moab, dat de HEER zich het lot van zijn volk had aangetrokken en het weer brood had gegeven, maakte ze zich samen met haar twee schoondochters gereed om Moab te verlaten en terug te keren. 7Samen met hen verliet ze de plaats waar ze gewoond had en ging terug naar Juda. Maar eenmaal onderweg 8zei Naomi: ‘Gaan jullie nu maar allebei terug naar het huis van je moeder. Moge de HEER zo goed voor jullie zijn als jullie voor mij en mijn gestorven zonen zijn geweest. 9Moge Hij ervoor zorgen dat jullie allebei geborgenheid vinden in het huis van een man,’ en ze kuste hen. Toen barstten zij in tranen uit 10en zeiden: ‘Maar we willen met u terugkeren naar uw volk!’ 11’Ga terug, mijn dochters,’ zei Naomi, ‘waarom zouden jullie met mij meegaan? Kan ik soms nog zonen krijgen die jullie mannen kunnen worden? 12Ga toch terug, want ik ben te oud voor een man. Zelfs al zou ik nog hoop koesteren, zelfs al sliep ik vannacht nog met een man en al bracht ik nog zonen ter wereld – 13zouden jullie dan wachten tot ze groot zijn en je ervan laten weerhouden met een andere man te trouwen? Nee, mijn dochters, mijn lot is te bitter voor jullie; de HEER heeft zich tegen mij gekeerd.’ 14Opnieuw begonnen zij te huilen. Orpa kuste haar schoonmoeder vaarwel, maar Ruth week niet van haar zijde.

15’Kijk, je schoonzus gaat terug naar haar volk en haar god,’ zie Naomi, ‘ga haar toch achterna!’ 16Maar Ruth antwoordde: ‘Vraag me toch niet langer u te verlaten en terug te gaan, weg van u. Waar u gaat, zal ik gaan, waar u slaapt, zal ik slapen; uw volk is mijn volk en uw God is mijn God. 17Waar u sterft, zal ook ik sterven, en daar zal ik begraven worden. Alleen de dood zal mij van u scheiden, en anders mag de HEER met mij doen wat Hij wil!’ 18Naomi zag dat Ruth vastbesloten was om met haar mee te gaan en drong niet langer aan.

19Zo gingen zij samen verder, tot in Betlehem. Hun aankomst in Betlehem baarde veel opzien. Overal in de stad riepen de vrouwen: ‘Dat is toch Naomi?’ 20Maar ze zei tegen hen: ‘Noem me niet Naomi, noem me Mara, want de Ontzagwekkende heeft mijn lot zeer bitter gemaakt. 21Toen ik hier wegging had ik alles, maar de HEER heeft mij met lege handen laten terugkomen. Waarom mij nog Naomi noemen, nu de HEER zich tegen mij heeft gekeerd, nu de Ontzagwekkende me kwaad heeft gedaan?’

22Zo kwam Naomi terug uit Moab, samen met haar schoondochter Ruth, de Moabitische. Ze kwamen in Betlehem aan bij het begin van de gersteoogst.

Mijn doel is om de komende vier zondagen al prekend door het boek Ruth te gaan – één hoofdstuk per zondag. Een manier om voor uzelf van juli een zeer gedenkwaardige maand voor inzicht en vernieuwing te maken, is door wekelijks dit prachtig verhaal te lezen. (Het kost ongeveer 25 minuten wanneer je rustig leest.) Het is een verhaal dat aantoont dat “God gaat op een ondoorgrondelijke weg waarop hij zijn wonderen ten uitvoer brengt.”² Het is een verhaal voor mensen die zich afvragen waar God is als er geen dromen, visioenen of profeten zijn. Het is voor mensen die zich afvragen waar God is als de ene na de andere tragedie hun geloof onderuit probeert te halen. Het is een verhaal voor mensen die zich afvragen of het waard is om in moeilijke tijden integer te leven. En het is een verhaal voor mensen die zich niet kunnen voorstellen dat er iets groots voort kan komen uit hun alledaags geloofsleventje. Het is een verfrissend en bemoedigend boek, en ik wil dat u verfrist en bemoedigd bent deze zomer.

Inhoud 1 Het werk van God in de donkerste der tijden 2 Rouw toevoegen aan hongersnood 3 Naomi’s poging om Ruth en Orpa tot ommekeer te bewegen 3.1 Naomi’s misère 3.2 Een Israëlitisch gebruik 3.3 Ruths trouwhartigheid 3.4 Gods ideale vrouw 4 Naomi’s theologie: Goed en fout 5 Vier samengevatte lessen 5.1 1. Gods almachtige heerschappij 5.2 2. Gods mysterieuze voorzorg 5.3 3. Gods goede doelen 5.4 4. Vrijheid zoals die van Ruth

Het werk van God in de donkerste der tijden

Volgens 1:1 vond het verhaal plaats in de tijd van de richteren. Dat was een periode van 400 jaar nadat Israël onder Joshua het beloofde land in was getrokken en voordat er koningen waren in Israël (ruwweg 1500 voor Christus tot 1100 voor Christus). Het boek Rechters komt direct voor Ruth in onze Nederlandse Bijbels en u kunt aan de allerlaatste vers zien welke periode het was. Rechters 21:25 luidt: “In die tijd was er geen koning in Israël; iedereen deed wat goed was in zijn eigen ogen.” Het was een zeer donkere tijd in Israël. De mensen zondigden, God zond vijanden op hen af, de mensen riepen om hulp, en God zorgde genadevol voor een rechter om hen te verlossen. Steeds weer kwamen de mensen in opstand, en uit alle uiterlijke schijn is op te maken dat Gods doelen voor rechtvaardigheid en glorie in Israël niet werden gehaald. En wat het boek Ruth voor ons doet is ons een glimp geven van het verborgen werk van God in de donkerste der tijden.

Kijk eens naar de laatste vers van Ruth (4:22). Het kind van Ruth en Boaz dat geboren werd in het tijdperk van de rechters is Obed. Obed wordt vader van Isaï en Isaï wordt de vader van David die Israël naar de grootste hoogte der glorie bracht. Een van de belangrijkste boodschappen van dit kleine boek is dat God aan het werk is in de donkerste der tijden. Zelfs als zijn volk zondigt, kan hij en zal hij hun glorie plannen. Dat was waar op nationaal niveau. En we zullen zien dat het ook waar is op persoonlijk- en familieniveau. God is aan het werk in de donkerste der tijden. Wanneer u denkt dat hij het verst van u vandaan is, of zich zelfs tegen u heeft gekeerd, is de waarheid dat hij grondstenen legt voor grotere vreugde in uw leven.

Beoordeel de Heer niet op basis van een vaag gevoel
Maar vertrouw hem wegens zijn goedheid.
Achter een fronsende voorzorg
Verbergt hij een lachend gezicht.

Ik denk dat dit de boodschap van Ruth is. Laten we eens kijken hoe de onbekende auteur, onder inspiratie van de Heilige Geest, ons deze boodschap leert.

Rouw toevoegen aan hongersnood

Verzen 1-5 beschrijven de ellende van Naomi. Eerst (1:1) is er hongersnood in Juda waar Naomi, haar man Elimelech en haar zonen Machlon en Kiljon leven. Naomi weet heel goed wie hongersnoden veroorzaakt. God veroorzaakt die. In Leviticus 26:3-4 staat:

Als jullie mijn bepalingen opvolgen, je aan mijn geboden houden en ze naleven, zal Ik jullie op gezette tijden regen schenken, zodat het land opbrengst geeft.

Wanneer regen wordt tegengehouden, komt dat door de harde hand Gods.

Dan wordt er besloten om in Moab te blijven – een heidens land met vreemde goden (1:15; Rechters 10:6). Dat was spelen met vuur. God had zijn volk opgeroepen om zich afzijdig te houden van de omringende landen. Dus toen Naomi’s man stierf (1:13), wat anders had ze kunnen voelen dan dat het oordeel van God haar had vervolgd en rouw had toegevoegd aan de hongersnood?

Dan (in 1:4), nemen haar twee zonen Moabitische vrouwen, de ene wordt Orpa genoemd en de andere Ruth. En alweer slaat de hand Gods toe. Vers 5 somt Naomi’s ellende op na tien jaar kinderloze huwelijken: “stierven ook Machlon en Kiljon, en de vrouw bleef alleen achter, zonder haar twee zonen en zonder haar man.” Een hongersnood, een verhuizing naar het heidense Moab, de dood van haar man, het huwelijk van haar zonen met vreemde vrouwen, en de dood van haar zonen – klap na klap, tragedie op tragedie. Wat nu?

Naomi’s poging om Ruth en Orpa tot ommekeer te bewegen

In vers 6 hoort Naomi dat “de HEER zich het lot van zijn volk had aangetrokken en het weer brood had gegeven.” Daarom besluit ze terug te gaan naar Juda. Haar twee schoondochters, Ruth en Orpa, lijken het eerste deel met haar mee te reizen maar dan probeert ze hen in verzen 8-13 over te halen terug naar huis te keren. Ik denk dat er drie redenen zijn waarom de auteur zoveel ruimte besteedt aan Naomi’s moeite om Ruth en Orpa terug te sturen.

Naomi’s misère

Ten eerste, het tafereel legt nadruk op Naomi’s misère. Vers 11 bijvoorbeeld: ’Ga terug, mijn dochters,’ zei Naomi, ‘waarom zouden jullie met mij meegaan? Kan ik soms nog zonen krijgen die jullie mannen kunnen worden? Ga toch terug, want ik ben te oud voor een man.’ Met andere woorden, Naomi heeft hen niets te bieden. Haar toestand is erger dan de hunne. Wanneer ze proberen trouw aan haar te blijven en aan de namen van hun mannen, zullen ze niets anders vinden dan leed. Dus trekt ze aan het einde van vers 13 de conclusie: “Nee, mijn dochters, mijn lot is te bitter voor jullie; de HEER heeft zich tegen mij gekeerd.” Ga niet met mij mee want God is tegen mij. Jullie leven kan zo bitter als de mijne worden.

Een Israëlitisch gebruik

De tweede reden voor verzen 8-13 is om ons voor te bereiden op een Israëlisch gebruik dat in de volgende hoofdstukken alles omdraait voor Naomi. Het was gebruik dat wanneer een Israëlische man sterft, zijn broer of nauwe verwante met de weduwe moest trouwen en in de naam van de broer verder moest gaan (Deuteronomium 25:5-10). Naomi verwijst naar dit gebruik (in vers 11) als ze zegt dat ze geen zonen heeft met wie Ruth en Orpa kunnen trouwen. Ze denkt dat het hopeloos is voor Ruth en Orpa om verbonden te blijven met de familienaam. Ze herinnert zich blijkbaar niet dat er nog een verwante is met de naam Boaz die de zwagerplicht kan vervullen.

We kunnen hier van leren. Wanneer we hebben bepaald dat God tegen ons is, overdrijven we gewoonlijks onze hopeloosheid. We worden zo verbitterd dat we de lichtstralen die aan de randen van de wolken tevoorschijn komen, niet kunnen zien. Het was God die de hongersnood beëindigde en de weg naar huis vrij maakte (1:6). Het was God die zorgde voor een naaste verwante om Naomi’s lijn voort te zetten (2:20). En het was God die ervoor zorgde dat Ruth bij Naomi moest blijven. Maar Naomi is zo verbitterd door Gods harde hand dat ze niet ziet hoe zijn genade in haar leven werk verricht.

Ruths trouwhartigheid

De derde reden voor de verzen 8-13 is om te laten zien hoe bewonderingswaardig Ruths trouw aan Naomi is. Volgens vers 14 kuste Orpa Naomi vaarwel maar Ruth bleef aan haar zijde. Zelfs een tweede indringend verzoek in vers 15 zorgde er niet voor dat Ruth haar verliet. Dat is des te opmerkelijker na Naomi’s sombere beschrijving van haar toekomst met haar. Ruth blijft bij haar ondanks een schijnbaar hopeloze toekomst vol weduwschap en kinderloosheid. Naomi schilderde de toekomst zwart af en Ruth nam haar hand en ging samen met haar die tegemoet.

Die bewonderingswaardige woorden van Ruth kunnen gevonden worden in 1:16-17,

Vraag me toch niet langer u te verlaten en terug te gaan, weg van u. Waar u gaat, zal ik gaan, waar u slaapt, zal ik slapen; uw volk is mijn volk en uw God is mijn God. Waar u sterft, zal ook ik sterven, en daar zal ik begraven worden. Alleen de dood zal mij van u scheiden, en anders mag de HEER met mij doen wat Hij wil!

Gods ideale vrouw

Des te meer je over deze woorden nadenkt, des te mooier worden ze. Ruths band met haar berooide schoonmoeder is gewoon verbazingwekkend. Ten eerste houdt het in dat ze haar eigen familie en land achter moest laten. In de tweede plaats houdt dat, voor zover ze dat weet, een leven vol weduwschap en kinderloosheid in want Naomi heeft geen man voor haar, en mocht ze met een niet-verwante trouwen zou haar band met Naomi’s familie verbroken zijn. Ten derde houdt het in dat ze gaat naar een onbekend land met nieuwe mensen en nieuwe gebruiken en een nieuwe taal. Ten vierde was het een band die zelfs verder ging dan een huwelijk: “Waar u sterft, zal ook ik sterven, en daar zal ik begraven worden” (vers 17). Met andere woorden, ze zal nooit weer terugkeren naar huis, zelfs niet als Naomi sterft. Maar wat van al deze toewijding de meest verassende is: “uw God is mijn God” (vers 16). Naomi had in vers 13 net gezegd: “de HEER heeft zich tegen mij gekeerd.” Naomi’s ervaring met God was bitterheid. Maar ondanks dat laat Ruth haar religieus erfgoed achter zich en maakt de God van Israël tot haar God. Mogelijk had zij jaren geleden tot deze toewijding besloten, toen haar man haar vertelde over de grote liefde van God voor Israël en zijn macht bij de Rode Zee en zijn glorieus doel van vrede en gerechtigheid. Op de een of andere manier had Ruth vertrouwen gekregen in Naomi’s God ondanks Naomi’s bittere ervaringen.

Hier hebben we een toonbeeld van Gods ideale vrouw. Vertrouwen in God voorbij momentane bittere tegenslagen. Los van de zekerheden en het gemak van de wereld. Moed om het onbekende en het vreemde te trotseren. Radicale toewijding in de door God aangewezen relaties. Oh, dat Bethlehem³ zo’n vrouw moge voortbrengen!

Naomi’s theologie: Goed en fout

Dus Ruth en Naomi keren samen terug naar het Bethlehem van Juda (vers 19). Maar ze reageert in vers 20:

Noem me niet Naomi (wat ‘zoet’ of ‘plezierig’ betekent), noem me Mara (wat ‘bitter’ betekent), want de Ontzagwekkende heeft mijn lot zeer bitter gemaakt. Toen ik hier wegging had ik alles, maar de HEER heeft mij met lege handen laten terugkomen. Waarom mij nog Naomi noemen, nu de HEER zich tegen mij heeft gekeerd, nu de Ontzagwekkende me kwaad heeft gedaan?

Wat maakt u op uit Naomi’s theologie? Ik zou Naomi’s theologie te allen tijde stellen boven de sentimentele visies op God die de evangelische tijdschriften en boeken tegenwoordig domineren. Naomi is onwankelbaar en overtuigd van drie dingen: God bestaat. God is almachtig. God heeft zich tegen mij gekeerd. Het probleem met Naomi is dat ze het verhaal over Jozef die ook naar een vreemd land ging, is vergeten. Hij werd verkocht als een slaaf. Hij werd verraden door een echtbreekster en gevangen gezet. Hij had alle reden om net als Naomi te zeggen: “De Ontzagwekkende heeft mijn lot zeer bitter gemaakt.” Maar hij behield zijn vertrouwen en God boog het allemaal om voor zijn persoonlijk voordeel en voor Israëls nationaal voordeel. De belangrijkste les van Genesis 50:20 is de volgende: “Jullie hadden kwaad tegen mij in de zin [Jozef spreekt tot zijn broers], maar God heeft dat ten goede gekeerd.” Naomi geloofde terecht in een soevereine, almachtige God die heerst over de dingen van de volken en de families en dagelijks een portie pijn en plezier uitdeelt. Maar ze moet haar ogen openen voor de tekenen van zijn genadevolle doelen.

Het was God die de hongersnood wegnam en een weg naar huis vrijgaf. Let eens op dat delicaat sprankje hoop aan het einde van vers 22. “Ze kwamen in Betlehem aan bij het begin van de gersteoogst.” Kon Naomi ook maar zien wat dat te betekenen had. Niet alleen dat, Naomi moet haar ogen openen ten aanzien van Ruth. Wat een geschenk! Wat een zegen! Maar toch als zij en Ruth voor de mensen van Bethlehem staan, zegt Naomi in vers 21: “De HEER heeft mij met lege handen laten terugkomen.” Dat is niet waar, Naomi! Je bent zo vermoeid door de nacht van tegenspoed dat je het gloren van de vreugde niet kunt zien. Wat zou ze zeggen als ze kon zien dat ze via Ruth een kleinzoon zou krijgen, en dat deze zoon de grootvader zou zijn van de grootste koning van Israël, en dat deze koning van Israël de voorbode zou zijn van de Koning der koningen, Jezus Christus, de Heer van het universum? Ik denk dat ze dan zou zeggen:

Beoordeel de Heer niet op basis van een vaag gevoel,
Maar vertrouw hem wegens zijn goedheid;
Achter een fronsende voorzorg
Verbergt hij een lachend gezicht.

Vier samengevatte lessen

Laat me afsluiten met vier samengevatte lessen.

1. Gods almachtige heerschappij

God de almachtige heerst in alle dingen van de mensen. Hij heerst over de volken (Daniël 2:21) en hij heerst over families. Zijn heersende hand strekt zich uit van het Amerikaans Congres tot in uw keuken. Laten we zo zijn als de gelovige vrouwen uit het Oude Testament. Wat ze verder ook betwijfelden, ze twijfelden er nooit aan dat God betrokken was bij elk onderdeel van hun levens en dat niemand tegen hem op kon (Daniël 4:34). Hij geeft regen en zorgt voor het wegblijven van regen. Hij geeft het leven en neemt het leven. In hem leven, bewegen en zijn wij. Niets – van een tandenstoker tot de Taj Mahal – kan grondig begrepen worden behalve in relatie tot God. Hij is de allesomvattende, allesdoordringende realiteit. Naomi had gelijk en wij zouden haar overtuiging moeten delen. God de Almachtige heerst in alle dingen van de mensen.

2. Gods mysterieuze voorzorg

Gods voorzorg pakt soms zeer hard uit. God had Naomi venijnig aangepakt – ten minste op korte termijn kon het alleen meer als verbittering worden gevoeld. Misschien dat iemand zou zeggen: het kwam allemaal door de zonde van het naar Moab gaan en daar met vreemde vrouwen trouwen. Dat kan. Maar dat hoeft het niet te zijn. Psalm 34:20 luidt: “Al blijft de rechtvaardige niets bespaard, de HEER zal hem steeds weer bevrijden.” Noch het Oude Testament noch het Nieuwe Testament belooft dat gelovigen zullen ontkomen aan ellende in dit leven. Maar stel dat Naomi haar rampspoed te danken had aan haar ongehoorzaamheid. Dat maakt het verhaal dubbel bemoedigend want het laat zien dat God bereid is en er toe in staat is om zelfs zijn straffen om te zetten in vreugdes. Als Ruth de familie binnen was gehaald met behulp van zondigen, is het dubbel verbazingwekkend dat ze werd aangewezen als de grootmoeder van David en voorouder van Jezus Christus. Denk nooit dat de zonde uit uw verleden betekent dat er geen hoop is voor uw toekomst.

3. Gods goede doelen

Dat brengt ons bij de derde les. Niet alleen heerst God in alle dingen van de mensen, en niet alleen is zijn voorzorg soms hard, maar in al zijn werken is zijn doel het goede en de vreugde voor zijn mensen. Wie had zich voor kunnen stellen dat in de allerergste der tijden – de tijd van de rechters – God stilletjes bezig was in de tragediën van één enkele familie, de weg te bereiden voor de grootste koning van Israël? Maar niet alleen dat, hij was ook bezig om Naomi, Ruth en Boaz en hun vrienden met grote blijdschap te vervullen. Mocht er u deze zomer iets zijn overkomen wat uw toekomst hopeloos laat lijken, leer dan van Ruth dat God nu aan het werk is om u een toekomst en hoop te geven. Vertrouw hem; wacht geduldig af. Het onheilspellend wolkendek zit barstensvol genade en een wolkbreuk zal zegeningen laten neerdalen op uw hoofd.

4. Vrijheid zoals die van Ruth

Ten slotte leren we dat wanneer je erop vertrouwt dat de soevereine goedheid en genade van God je alle dagen van je leven zullen achtervolgen, je net zo vrij bent als Ruth. Wanneer God roept, kun je je familie achterlaten, kun je je baan achterlaten, kun je Minnesota³ achterlaten, en kun je radicale beloftes maken en nieuwe ondernemingen wagen. Of je kunt de vrijheid, moed en kracht vinden om een gedane belofte na te komen. Wanneer je gelooft in de soevereiniteit van God en dat hij graag zijn macht doet gelden ten gunste van hen die hem vertrouwen, geeft dat een vrijheid en vreugde die niet door moeilijke tijden ontwricht kunnen worden. Het boek Ruth geeft ons een glimp van het verborgen werk van God in de moeilijkste der tijden. En dus net als al die andere Schriften, zoals Paulus het stelt (Romeinen 15:4, 13), is Ruth geschreven opdat we blijven hopen.

---

Noot van de vertaler

¹ Bijbelteksten zijn geciteerd uit de Nieuwe Bijbelvertaling van 2021 (NBV21)
² Tekst van de Britse dichter William Cowper (1731 – 1800), originele tekst “God moves in a mysterious way, his wonders to perform”
³ Bethlehem Baptist Church, kerk in Minnesota, VS